Gente del Po

Duur: 11 min. | Land: | Regie: Michelangelo Antonioni | Productiehuis:

Fellini, Rossellini, Visconti: namen die voor eeuwig in het firmament van de Italiaanse cinema gegraveerd staan. Naast sterren als deze ontbreekt er nog een naam in het rijtje van de grootmeesters van de (Italiaanse) film: Michelangelo Antonioni. Met een carrière van wel zes decennia bleef hij tot op hoge leeftijd films maken in zijn eigen, persoonlijke stijl. Hoewel hij met zijn films in de jaren vijftig het neorealisme grotendeels links liet liggen, gaat zijn allereerste film gezapig met die stroming mee. ’Gente del Po’ uit 1947 is een neorealistisch meesterwerkje dat het leven aan de oevers van de Povallei onverbloemd in kaart brengt.

In 1943 waren de opnames al achter de rug, maar de montage werd door de oorlog uitgesteld, waardoor Antonioni de documentaire pas vier jaar later uitbracht. Als één van de eerste neorealistische films – de film werd ongeveer op dezelfde plekken en in dezelfde periode gefilmd als Visconti’s ‘Ossessione’ (1947) – zien we in ‘Gente del Po’ de stokpaardjes van het neorealisme terugkeren.

Antonioni besloot om de authentieke, lokale Noord-Italiaanse bevolking te filmen, en portretteert het leven zoals het zich zonder de aanwezigheid van een camera zou afspelen. Hetzelfde met de rivier: door de verbondenheid die de filmmaker creëert met de Po en zijn oevers, wanen we ons zowaar ter plekke. We wandelen tussen de rivierboten waar vissers en hun families dag na dag op zwoegen, langs de boeren die de grond bewerken en voorbij de vrouwen die de kleren van hun familie wassen aan de rivieroevers. Antonioni’s captaties vervoeren ons naar een pastorale Povallei en brengen de monotonie van deze microkosmos evocatief in beeld.

De afdruk van Antonioni’s ‘auteurspen’ is hier al duidelijk zichtbaar, het zij in prenatale fase.

Af en toe zien we de sporen van een genie in wording; de lange, aarzelende shots waar Antonioni later voor bekend zou worden, verschijnen hier in prenatale fase. Boten, mensen, dorpen verschijnen en verdwijnen, zonder dat de camera de behoefte toont om te volgen. Het leven zelf wordt beklemtoond, niet de individuele narratieven. Van de ontberingen in de dorpen en de grieven van de plaatselijke bevolking wanneer hun huizen overstromen, krijgen we onvervalste en authentieke beelden te zien. Ze treffen ons als het leed van gans Italië.

“Alles wat ik erna maakte, zowel goed als slecht, begon hiermee, met deze film op de Po,” zei de regisseur eens over deze film. Het idee om een documentaire over de Po en zijn bevolking te maken speelde al sinds 1939, toen hij er in het Italiaanse ‘Cinema’ een artikel over schreef. Acht jaar later volgde de verwezenlijking van dit project.

De afdruk van Antonioni’s ‘auteurspen’ is duidelijk zichtbaar: de meditatieve shots, het toonaangevende ritme van de rivier, het beeld dat primeert. De spaarzame voice-over geeft ons weinig meer dan dat we op het scherm te zien krijgen, en veel verhaal is er niet in deze film. Maar dat is niet erg, Antonioni’s beelden doen de rest.

Neighbours

Duur: 08 min. | Land: | Regie: Norman McLaren | Cast: , | Scenarist: | Productiehuis:

“Peace certain if no war” en “War certain if no peace,” luiden de krantenkoppen van twee huisvaders die rustig in hun stoel zitten te lezen. Een koppel quasi identieke mannen: hun outfit, tuinstoelen, huizen en gezinnen lijken als twee druppels water op elkaar. Waar de twee eerst nog amicaal samen een pijp roken (huisvader één leent zelfs zijn lucifers uit aan huisvader twee!) verschuift de situatie wanneer er in het midden van de tuin een mooie bloem verschijnt. Er ontstaat onenigheid over aan wie de bloem nu eigenlijk toebehoort, beiden betoverd door de plotse verschijning.

Norman McLaren’s film mixt levensechte beelden met animatietechnieken. Zo ontspruit de bloem razendsnel aan de grond, en bouwen de buren een hek om de grenzen van hun tuinen aan te duiden via stop-motion effecten, een techniek die, in combinatie met live-acteurs, bekend staat als ‘pixilation’ – een term die trouwens werd bedacht door Grant Munro, de rechterbuur uit de film. McLaren laat de twee huisvaders dansen en springen in één grote absurde choreografie, met de bloem als geijkt middelpunt.

Met ‘Neighbours’ was de animator niet aan zijn proefstuk toe. In 1952 had hij al meer dan dertig korte films op zijn palmares staan. Als Schot geboren belandde hij op zevenentwintigjarige leeftijd in Canada, waar hij lange tijd voor het NFB (National Film Board of Canada) werkte en radicaal vernieuwende animatie-en-geluidsexperimenten uitvoerde. Al van jongs af werkte McLaren aan experimentele filmtechnieken – bij gebrek aan een camera begon hij eigenhandig op bestaande filmrollen te krassen en te tekenen. Een roeping waarmee hij met ‘Neighbours’ een Oscar in de wacht sleepte.

Via een glasheldere maar tragische allegorie levert McLaren een krachtige vredesboodschap af.

Naast inventieve montagetechnieken gebruikt hij in deze slapstick burenruzie een grillige soundtrack die het hele gebeuren een surrealistische toon geeft. De muziek speelt op een (voor de jaren ‘50) vernieuwende wijze in op het beeld en biedt een grote meerwaarde aan de absurde vertelling. Naar McLaren’s gewoonte is de muziek ook met de hand overgetekend op de filmrol, wat voor het karakteristieke ‘digitale’ effect zorgt dat we op het einde horen.

De soundscape geeft een iets lichtere toon aan het anders best zware onderwerp van de film, wiens symbolisme sowieso al inslaat als een moker. Via een glasheldere maar tragische allegorie levert McLaren een krachtige vredesboodschap af. Het perfecte nucleaire gezin – het oeroude Amerikaanse ideaal – wordt compleet ontwricht door het conflict van de mannen. De ernst is hier, ondanks McLaren’s muzikale lichtvoetigheid, nog steeds primair.

Tijdens de Koreaanse Oorlog van de jaren vijftig was deze film immers brandend actueel, en helaas blijft McLaren’s anti-oorlogsboodschap vandaag nog altijd overeind: wanneer de strijd is gestreden, blijft er vaak weinig van de oorspronkelijke inzet over. Conflicten hebben geen winnaars, enkel verliezers. Hoe McLaren dat vertaalt in een acht abstracte minuten: een knappe krachttoer.

‘Neighbours’ sluit af met pancartes in verschillende talen die dezelfde boodschap dragen: love thy neighbour. Een overbodig slotstuk misschien, maar qua dramatisch effect kan het tellen. Iets om naar huis te nemen.