Dancer in the Dark

O wat moet Lars von Trier blij geweest zijn toen deze Dancer in the Dark dit jaar de Gouden Palm in de wacht sleepte op het filmfestival van Cannes. De Dogma-vaandeldrager had intussen immers een traditie opgebouwd om steeds bij een nominatie te blijven steken, iets waarover Lars zijn ongenoegen nooit onder stoelen of banken heeft gestoken. Tot zijn gefaalde pogingen behoren onder meer Europe (1991) en Dogme 2 - Idioterne (1998). Ja, zelfs het alom geprezen Breaking the Waves greep in 1996 naast de prestigieuze prijs. Heeft deze Deen zichzelf dan overtroffen, nu hij er wél in slaagt om de hoofdvogel weg te kapen? "Vast niet" hoor ik u al denken na een blik op de drie - 'slechts' drie - sterren die boven deze recensie prijken. Maar trekt u toch niet zo snel conclusies...

Dancer in the Dark behoort tot het genre "drama / musical", en gezien het uitgelaten sfeertje waar musicals doorgaans in baden, is zoiets haast een contradictio in terminis. Het verhaal maakt deze vreemde combinatie duidelijk. De alleenstaande moeder Selma (Björk) heeft haar Tsjechische geboortegrond ingeruild voor een ruraal stadje in de VS, waar ze een lotsverbetering nastreeft voor zichzelf, maar vooral ook voor haar zoontje Gene. Ze leven er niettemin in grote armoede: Selma werkt zich uit de naad in de plaatselijke fabriek om de huur te kunnen betalen van hun woonst, een stacaravan van het echtpaar Bill en Linda (resp. David Morse en Cara Seymour). Ze zijn het soort van gezin waar de ouder eerst zorgzaam het ziekenfondsbrilletje van de neus van een spijbelend kind neemt, alvorens de bengel met een klap in het gezicht tot de orde te roepen. Om haar lange werktijden door te komen, dagdroomt de door Hollywood-musicals gepassioneerde Selma dan maar dat haar omgeving vrolijk zingt en danst op het ritmische geluid van de fabrieksmachines, een truc die ze later ook bij andere alledaagse geluiden zal toepassen.

Geen leed blijft Selma gespaard, want haar stamboom wordt ook nog eens geplaagd door een erfelijke oogaandoening die haar langzaam blind maakt; een lot dat ook haar zoon beschoren is als hij niet tijdig de dure operatie ondergaat waarvoor ze nu bijna voldoende geld bijeengespaard heeft. Ze houdt dit alles angstvallig geheim, maar het wordt steeds moeilijker om voor haar omgeving te verbergen dat haar gezichtsvermogen aftakelt: op de werkvloer moet Selma steeds vaker uit hachelijke situaties gered worden door haar boezemvriendin Kathy (gespeeld door een wat raar gecaste, maar niet teleurstellende Catherine Deneuve). Het verhaal neemt een dramatische wending voor de uiterst naïeve Selma wanneer ze door Bill in vertrouwen wordt genomen over de financiële problemen die hij voor Linda verbergt.

Zoals gezegd is von Trier een aanhanger van de naar puurheid strevende 'Dogma'-beweging (zie Festen) en zijn verhaal wordt dan ook voor een groot stuk volgens die regels gebracht. Deze film is volledig op video geregistreerd, en bestaat voor het grootste deel uit beelden van natuurlijk belichte scènes, die op een haast documentaire stijl gefilmd zijn met een nerveus bewegende draagbare camera. Voor de musicalscènes gooit men het over een andere boeg: om de echtheid van de dansopvoering te onderstrepen wordt er, in plaats van te filmen met één klassieke glijdende camera die de dansers volgt, gebruik gemaakt van een (flink) aantal vaste camera's. Dit verschil in filmtechniek zorgt voor een nog schriller contrast tussen de realiteit en Selmas droomwereld en het is de aanleiding voor een aantal erg knappe overgangsscènes.

Laat het in de bioscoopzaal toch vooral niet na om uw buur de huid vol te schelden, mocht u door het gekraak van zijn chipszakje een detail in het geluid missen op zo'n ogenblik wanneer Selma weer eens aan het dromen slaat. Jammer genoeg kan de alternatieve filmtechniek niet verhinderen dat de musicalscènes mij meestal na een halve minuut beginnen te vervelen. Zoiets is voor mij inherent aan het genre, vrees ik.

De muziek is nochtans niet gecomponeerd door de minste. De IJslandse nimf Björk is het andere creatieve brein achter deze film: zij schreef de soundtrack, maar ze levert veel beter werk af als hoofdactrice. De rol van Selma is haar waarschijnlijk letterlijk op het kleine lijf geschreven, waarmee ik wil bedoelen dat von Trier best wel eens een aantal eigenschappen aan haar personage kan hebben gegeven die haar goed liggen. Hij gebruikt zelf graag de zinsnede "It's not acted, it's felt" om Björks inleving bij het spelen van deze rol in de verf te zetten. Misschien overroepen, maar deze prestatie zie ik haar niet overdoen.

Aan het einde wordt deze film nog ongemeen aangrijpend, voor een deel ten koste van de geloofwaardigheid van een personage als Selma, die als immigrante maar niet in staat is om in te zien dat haar rechtvaardigheid haar alleen maar problemen bezorgt in de Amerikaanse maatschappij. Ik voelde me na het bekijken van deze film zelfs een beetje bekocht door de manier waarop de dramatiek hier wordt opgewekt, iets wat Lars von Trier zelf met gevleugelde woorden (die ik als spoilermateriaal beschouw) gedeeltelijk toegeeft. Dat is ook de voornaamste reden waarom ik deze film geen maximale score heb toegekend, maar laten we duidelijk zijn: zeker nu de filmindustrie in een soort impasse zit, overtreft Dancer in the Dark waarschijnlijk met gemak elke andere film in de box office. Gaat u hier dus vooral naar kijken en vorm zelf uw mening.

Bruno De Fraine Helemaal (niet) akkoord? Lees de