Manderlay

Als filmfan bestaat er geen groter genoegen een vervolg voorgeschoteld te krijgen op wat één van de meest indrukwekkende, vernieuwende en intelligente films van de laatste jaren was. We hebben het uiteraard over Dogville, de gruwelijke vertelling die Lars Von Trier in 2003 op ons losliet als eerste deel van een trilogie waarin hij zijn visie op de Verenigde Staten wil overbrengen.

Opnieuw bestaat het speelveld uit niet meer dan de hoogstnodige rekwisieten en decorstukken op een zuinig belichte soundstage waar wat verflijnen de grenzen van huizen en tuinen indiceren. Het is die minimalistische aanpak die mee de kracht van Dogville bepaalde en Von Trier?s vindingrijkheid en eigenzinnigheid in de verf zette. Het werkt nog steeds. Ook de sardonische John Hurt als verteller, de barokke score en het beweeglijke camerawerk zijn terug. Zeurkousen die het graag over de hiermee gepaard gaande hoofdpijn hebben, moeten maar verder kijken.

Nu verrast deze stijl geenszins meer natuurlijk, al blijft het wel een genot de acteurs onzichtbaar water te zien toejuichen op de velden of onbestaande kippen te zien voederen. De zwarte leegte achter de set roept ook nu weer een gevoel van dreiging en isolatie op, de uitmuntende geluidsband die de actie begeleidt (voetstappen in grind, deuren, vogels, etc.) vervangt op opmerkelijke wijze het visuele.

Nu impliceert die herhaling wel dat Von Trier een minstens even sterk verhaal moet brengen om Dogville te evenaren. Dat is niet in alle opzichten zo. Dramatisch gezien mist Manderlay net dat overweldigende van Dogville, hoewel het bloed rjkelijk vloeit en de menselijke natuur weer in al zijn wreedheid wordt blootgelegd. Opvallend narratief detail: opnieuw is het een klok die Grace?s lot bepaalt. Thematisch is deze overduidelijke allegorie boeiend en confronterend, zij het weinig subtiel.

Grace, met haar vader en zijn entourage op weg van Dogville naar huis, is geschokt wanneer ze bij het halt houden aan een plantage vaststelt dat de slavernij er nog steeds bestaat, zeventig jaar na de afschaffing ervan. Met behulp van haar vaders gangsters stelt Grace orde op zaken. De blanke familie krijgt dwangarbeid opgelegd, de slaven krijgen meteen de vrijheid. Meer nog, Grace zal hen leren wat democratie en zelfbestuur inhoudt. Als deze mensen voor zichzelf kunnen zorgen, zal ze alsnog slagen in het brengen van verlichting - wat in Dogville immers flink mislukte. En zo leren de negertjes stemmen en voor zichzelf denken. Maar het ongevraagd forceren van een democratie aan een onvoorbereide bevolking, levert dat wat op? Is Manderlay een Irak waar Grace als een dolle Bush binnenvalt?

Nu Grace een heel andere functie krijgt in een heel andere samenleving, is ze eigenlijk een ander personage. Bryce Dallas Howard, de revelatie uit The Village, maakt Grace minder fragiel en in deze context dan ook geloofwaardiger. Nu blijkt ook dat Kidman ? hoe fantastisch ze dat ook deed in Dogville ? eigenlijk te oud was voor de rol. Bij de jongere Grace verandert naïviteit in idealisme.

Toch zijn de personages van weinig belang. Von Trier is ook deze keer een poppenspeler, wiens protagonisten enkel ten dienste staan van de ambigue boodschap. De blanke, liberale Amerikaan mag dan al nobel zijn goede bedoelingen etaleren en zich schijnbaar schuldig voelen om alle onrecht uit het verleden, zijn (al te grote) macht maakt hem ook potentieel gevaarlijk. Ook Grace zal haar handen vuil moeten maken, zo blijkt. Von Trier kon zijn verhaal natuurlijk op geen beter moment vertellen dan in tijden waarin de moraal van leeghoofden triomfeert.

Er worden nog enkele verwante kwesties aan toegevoegd. Zo zou in een complexe maatschappij de zogenaamde pikorde voor velen een geruststelling zijn. Als elke mens zijn plaats kent, vermijd je problemen. Maar de slachtoffers van een systeem zijn bij Von Trier ook mee schuldig.

En wat te zeggen van de dierlijke lust die de zwarte ?wilde? opwekt bij de o zo breeddenkende Grace? Een stereotiep beeld dat een oerinstinct verraadt? Wanneer Grace door de mand valt omdat ze twee zwarte jongemannen niet uit elkaar kan houden, lijkt Von Trier te insinueren dat racisme een natuurlijk gegeven is.

Manderlay wordt verder op dezelfde manier afgesloten als Dogville: David Bowie?s ?Young Americans? begeleidt een serie foto?s van o.a. de Ku-klux-klan, het leven in getto?s, Rodney King, racistische slogans en George Bush. De beloningen voor de zwartjes die afstuderen als ?goede Amerikaan?.

Sven De Schutter Helemaal (niet) akkoord? Lees de