Twin Peaks (tv-series)

Twin Peaks. De televisieserie die David Lynch samen met Hill Street Blues-scenarist Mark Frost bedacht, schreef en voor een belangrijk deel regisseerde, behoeft nog nauwelijks introductie. Uitgezonden op het Amerikaanse televisiestation ABC tussen 8 april 1990 en 10 juni 1991, betreft het een legendarische cultreeks, die een nieuwe manier van tv-kijken introduceerde. De unieke mogelijkheid die televisie biedt, namelijk het vervolgverhaal, waardoor week na week onderliggende narratieve lagen aan de oppervlakte kunnen worden gebracht, diende voor Lynch als uitgangspunt voor een eigenzinnig project rond een moordmysterie. Voor wie de reeks, ondanks het feit dat ze reeds tweemaal werd uitgezonden (in 1992 op VTM en zeven jaar later op Kanaal 2), nog steeds heeft gemist, even kort maar zo volledig mogelijk het verhaal in een notendop: Twin Peaks is de naam van een rustig dorpje vlakbij de Canadese grens, dat wordt opgeschrikt door de moord op de zeventienjarige highschool beauty queen Laura Palmer. Wanneer een tijdje later een ander meisje, Ronette Pulaski, in schoktoestand het stadje komt binnengelopen, roept lokale sheriff Harry S. Truman de hulp in van FBI-agent Dale Cooper. Samen exploreren zij een web van liaisons en intriges. Twin Peaks is een stadje waarin niets is wat het lijkt (The owls are not what they seem); het blijkt helemaal te worden bevolkt door excentriekelingen die er stuk voor stuk een dubbelleven op nahouden. De schijnbaar onschuldige Laura Palmer had relaties met de James Hurley en Bobby Briggs. Ze werd behandeld door de waanzinnige psychiater Dr. Jacoby en regelmatig opgemerkt in het bordeel-casino One Eyed-Jack's, net over de Canadese grens, waar ze zich over gaf aan (groep)seks en drugs.

Aan het eind van het eerste seizoen (we zijn dan een 17-tal afleveringen verder) wordt Laura's eigen vader Leland ontmaskerd als de dader, maar de man blijkt te zijn bezeten door Bob, een raadselachtige en demonische figuur uit een parallel universum. Nadat de moord op Laura Palmer is opgelost, blijft Dale Cooper tijdens het tweede seizoen ter plekke om de andere moorden op te lossen, want Bob blijft kennelijk actief. Windom Earle, de vroegere FBI-partner van Cooper, wordt diens belangrijkste nemesis en blijkt een kei te zijn in vermommingen. Via kranten en de post spelen zij een ingewikkeld spelletje schaak en telkens Windom Earle een pion van Cooper kan nemen, moet iemand dit met zijn leven bekopen. De mystieke FBI-agent, die er onorthodoxe onderzoeksmethoden op nahoudt en in zijn dromen cryptische aanwijzingen krijgt van reuzen en dansende dwergen, belandt uiteindelijk in het surreële oord Black Lodge, waar hij oog in oog komt te staan met Windom Earle, Bob, diens vermoorde slachtoffers en zijn ziel?

Twin Peaks betekende op heel wat vlakken een vernieuwing van het televisielandschap; zo boorden Lynch en Frost een aantal thema's aan (zoals incest, kindermishandeling, pornografie) waar preuts Amerika doorgaans allergisch op zou reageren. Lynch koppelde zijn ironische, spottende blik op kleinstedelijk Amerika (een voortzetting van Blue Velvet) en zijn surreële bevliegingen aan zijn unieke, contrastrijke beeldtaal. Door deze cinematografische meerwaarde onderscheidde de reeks zich duidelijk van de doorgaans vlakke stijl van het televisiemedium. Om een voller en rijker geluid te creëren (wat overigens een van Lynch' stokpaardjes is) werd de klankband opgenomen volgens procedures die men eerder terugvindt bij bioscoopfilms; het verleent een extra dimensie aan Badalamenti's klassiek geworden, donkere en sfeervolle synthesizerpartijen.

Het eerste seizoen is grandioos. Vooral de bijna twee uur durende pilot is een stuk adembenemende televisie. Twin Peaks valt met de deur in huis wanneer reeds tijdens de eerste beelden het in plastic verpakte lichaam van Laura Palmer wordt gevonden. Wat meteen opvalt, is het ongewoon trage verloop van de scènes, waarbij Lynch veel aandacht besteed aan de emotionele reacties van de inwoners op het verlies. Wanneer kort daarop special agent Dale Cooper zijn intrede maakt, omgeven door de Douglas-sparren, spant het niet te imiteren Lynchianisme zich als een wurggreep rond het verhaal. De normaliteit vliegt uit het raam en gaandeweg maakt het magisch-realisme haar opwachting.
Die surreële sfeer vinden we vaak terug bij Lynch, en zeker in Twin Peaks. De ontmoeting met Giant en Coopers in de Red Room beschouwen we aanvankelijk als louter een droom, toch blijkt dit uiteindelijk niet het geval te zijn. De Red Room is namelijk een deel van The Black Lodge, een parallel lopend universum dat men enkel kan betreden wanneer Jupiter en Saturnus zich in dezelfde baan bevinden en waarvan de toegangspoort ?een rood gordijn? in een donker bos verscholen ligt. Ook de Giant vervult een actieve rol in het verhaal, door vanuit Coopers droom in te grijpen in het gebeuren.

We spraken al over de rol van het onderbewuste, hiermee doelen we eerder op een Jungiaanse dan een Freudiaanse variant ervan. Jung heeft het namelijk, in tegenstelling tot Freud, vooral over een collectief onderbewuste dat als een bijna onbegrensd oude bezinkingslaag alle ervaringen van onze voorouders bevat. In dit collectieve onderbewuste komen algemeen geldende, richtinggevende denkkernen voor, in meerdere of mindere mate symbolisch, die in mythologieën, legenden en sprookjes aan de dag treden, doch die zich ook via de droom openbaren. Deze zich structureel realiserende oerbeelden worden door Jung archetypen genoemd. Hiertoe behoren onder meer elementen uit de folklore en het volks- of bijgeloof, zoals tovenaars, engelen, reuzen, dwergen, helden, wijze oude mannen, boze geesten, en alle verdere hiermee verwante droomwezens. Ook fenomenen uit de verschillende godsdiensten, bepaalde wapens, beelden van dieren en elementen uit de alchemie en de kosmogonie zijn sterk archetypisch geladen. Met een zekere voorkeur vermeldt Jung de vier natuurelementen vuur, aarde, lucht en water, en de anima (dit is het droombeeld van de ideale vrouw dat in de geest van elke man aanwezig is).

In het magisch-realisme van Hubert Lampo vervullen een aantal van deze 'personele' archetypen de rol van boodschapper. Dit is eveneens zo in Twin Peaks, waarin (mythische) personages voorkomen die, afkomstig vanuit het collectieve onderbewuste van de protagonist, een actieve rol vervullen in het gebeuren en zo van de droom werkelijkheid maken; zowel de reus als de One-Armed Man hebben een belangrijke boodschap voor het hoofdpersonage waar deze in zijn dromen mee wordt geconfronteerd. Zo weet Cooper via de drie aanwijzingen van de reus (The Owls are not what they seem, There's a man in a smiling bag, Without chemicals he points) het moordmysterie op te lossen. Márquez hecht in zijn Zuid-Amerikaanse variant groot belang aan de actieve invloed van mythen en legenden op het gebeuren. Zo vormt ook de bovenmenselijke Black en White Lodge in Twin Peaks een tot leven gekomen legende ?de archetypen van het absoluut Goede en Kwaad? afkomstig uit het collectieve geheugen van de oude Indiaanse cultuur. Deze alternatieve dimensie, die zich via de droom aan Dale Cooper openbaart, dringt geleidelijk aan door in de werkelijkheid en oefent zo een bepalende invloed uit op het leven en de stadsbewoners. Een ander archetype is dat van de schaduw: tijdens zijn afdaling in de catacomben van Twin Peaks komt Cooper in contact met Bob, die de verpersoonlijking van het boosaardige in elke mens voorstelt.

Naast een aantal motieven als de liefde, de herinnering en de droom, is het op zijn kop zetten van de tijd een wezenlijk aspect van magisch-realisme; tijd verloopt niet lineair, maar cyclisch. Het duidelijkste voorbeeld hiervan is wanneer Laura Palmer in Fire Walk with me (dat voorafgaat aan de serie en de laatste zeven dagen uit haar leven belicht) ontwaakt, ligt Annie bij haar in bed en vertelt dat the good Dale is still in the Black Lodge and he can?t leave en dat ze dit in haar dagboek moet schrijven. Het is een opmerking die betrekking heeft op de allerlaatste episode van de reeks. Tijd wordt hierdoor een rekbaar en relatief begrip; begin- en eindpunt raken elkaar, de cirkel wordt gesloten.

Tijdens het eerste seizoen behoudt Lynch een knap evenwicht tussen deze elementen. Hij toont zich bovendien opnieuw een meester in het creëren van sfeer, van een gemoedsstemming. Veel heeft hij hiervoor niet nodig: een shot van een volle maan, een gelaat, de wind die door de bomen blaast, een roepende uil, een verkeerslicht dat op rood springt. Zijn beelden bezitten een speciale, vaak esoterische geladenheid die het mysterieuze karakter van de reeks nog versterken.

Nadat ABC hem gedwongen had de moord op Laura Palmer vroegtijdig op te lossen (had het aan de regisseur gelegen, dan was er nooit een dader voor de moord uit de bus gekomen) trok Lynch zich terug om aan Wild at Heart te gaan werken. Vanaf dat moment dreigt het geheel te ontsporen door een aantal banale en vooral overbodige nevenintriges, zoals de relatie James/Evelyn en de drugszaak rond Cooper. Weg is het gevoel, weg het mysterie. Even lijkt het erop dat Twin Peaks het zoveelste slachtoffer wordt van een commercieel georiënteerd televisielandschap dat elk vernieuwend initiatief tot het laatste druppeltje wil uitmelken. Wat op dat moment rest is spanningsloos en oppervlakkig en doet hoegenaamd niets ter zake. Toch zitten er in elke aflevering nog een aantal scènes, zoals de verdwijning van Major Briggs en zijn steeds groter wordende rol in het mysterie, het geheim van The Black Lodge die de aandacht vasthouden. Het ware ideaal geweest indien men zich op deze essentie was blijven concentreren en de overige ballast overboord had gegooid. Dan zou de reeks weliswaar een vijftal afleveringen korter zijn geweest, maar veel gebalder.

Tegen het einde herstelt de reeks zich op een wonderbaarlijke manier. De finale episode, waarin Lynch terug de touwtjes in handen neemt, is somber, angstaanjagend en vooral bijzonder surreëel. Twin Peaks evenaart hiermee opnieuw het duizelingwekkende niveau van het eerste seizoen. De cirkel is alweer gesloten.

Frank Moens Helemaal (niet) akkoord? Lees de