Darwin's Nightmare

De documentaire Darwin?s Nightmare valt minder te beschouwen als een film, dan wel als een stuk informatie ? een stuk van erg groot belang. Het thema? De miserie in de wereld. Na deze film volgt vast gezucht: ?het gaat toch eigenlijk niet zo goed met onze aardbol!'

Vele jaren geleden zette een wetenschapper de nijlbaars in het Victoriameer en schreef daarmee geschiedenis. De vis at alle andere op en daarmee veranderde het ecosysteem op drastische manier. Het voordeel? De vis brengt geld op als exportproduct: ?het is goed voor de economie? zegt de directeur van het visverwerkingsbedrijf . Darwin?s Nightmare is het verhaal van een dorp in Tanzania waar de vis gevangen en verwerkt wordt en van waaruit de export begint.

Documentairemaker Hubert Sauper lijkt zich als een onzichtbaar oog genesteld te hebben in de verschillende buurten en onder verschillende mensen in het dorp. Daarmee kan hij op scherpe manier de ellende observeren: de prostituees die de vissers enig plezier, en soms enig virus, bezorgen, de kinderen die de visverpakkingen smelten om het dan als lijm op te snuiven en de bewaker van het centrum voor wetenschappelijk onderzoek wiens voorganger ?in mootjes werd gehakt?, zoals hij zelf levendig uitbeeldt.

En daar stopt het niet: het geheel van de film laat weinig optimisme toe (zelfs het beeld van typisch bezield Afrikaans zingen is bedrieglijk: het blijkt voor een begrafenis te zijn). Wanneer tegen het einde de militaire motieven nog eens komen bovendrijven, is het absurde verhaal, dat als fictieverhaal vermoedelijk nooit zou verkopen, compleet.

Het nadeel van documentaires die het absurde verderf in de wereld trachten te tonen, is dat ze meestal niet aanslaan bij het publiek. Deze documentaire uit 2004 lijkt een van de weinige uitzonderingen te zijn: het vond een distributeur, is ondertussen in sommige videotheken te verkrijgen en won zelfs de Oscar voor beste documentaire. Een ander nadeel is dat zo?n directe documentaire snel vergeten wordt. De overdaad aan onmacht die opgeroepen wordt, doet grijpen naar de afstandsbediening: Darwin?s Nightmare is een ongemakkelijke film. De manier waarop de film zijn boodschap wil verkondigen (?geen Westerse winst zonder Afrikaans verlies?) gebeurt namelijk op een vrij verlammende manier. Het wekt een soort hulpeloosheid op, daar waar een documentaire als Fahrenheit 9/11 eerder woede uitlokt. En woede kan constructief aanvoelen: ?hoe is dit mogelijk en wat kunnen we eraan doen??. Het zoeken naar een schuldige om daarna kwaad op te zijn, is niet de bedoeling van Darwin?s Nightmare. Het lijkt vooral te willen overbrengen dat het slechter gaat in de wereld dan we denken. Het gevoel totaal geen controle te hebben over een vreselijke situatie is een gemeenschappelijke vijand van alle mensen. We zien het in de film, maar voelen het ook als kijker. En dan doen we dat andere wat we gemeenschappelijk hebben: trachten te vergeten.

Hopelijk heeft de film een gelijkaardig, maar tegengesteld effect als het plaatsen van de nijlbaars in het Victoriameer: een verspreiding van een boodschap, die het eco(nomisch)systeem op lange termijn misschien verandert.

Bert Lesaffer Helemaal (niet) akkoord? Lees de