Faro, la Reine des Eaux

Faro, la reine des eaux, de eerste langspeelfilm van de Malinese regisseur Salif Traoré, levert kijkgenot en werpt pertinente vragen op. Zanga komt na zijn studies als een vreemde naar zijn dorp terug. Het dorp is een naïeve schets van een diep traditionalistische gemeenschap, verankerd in geloof waarvan geen duimbreed geweken wordt. Zanga werd echter van kinds af aan als een bastaard beschouwd, wat tegen die traditie ingaat, en werd daarom buitengesloten. Hij komt uitzoeken wie zijn vader is, maar de houding van het dorp is niet gewijzigd en Zanga wordt nog steeds verworpen. In zijn dorp wordt hij als zondebok beschouwd voor de woestheid van Faro, de koningin van de rivier.

Faro, la reine des eaux is een nsakamadesu, een mengelmoes van alle typische ingrediënten om een film te maken in het Afrikaanse genre: de dorpsharmonie, de documentaire blik, de humor van de zegswijzen, de mythe die de wereldvisie structureert, het spel van vrees en macht, het tijdsbesef, de communautaire banden en conflicten, ? zoals bepaald door Olivier Barlet, een autoriteit op vlak van Afrikaanse film. Daarenboven handelt de film over de breuk in de traditionele gemeenschap, die in deze filmische fabel door Zanga wordt teweeg gebracht. Maar dit gaat niet louter om een strijd tussen traditie en moderniteit, het thema waarin Afrikaanse cinema vaak wordt opgesloten. Evenals in bijvoorbeeld Il va pleuvoir sur Conacry, is de thematiek veel subtieler en genuanceerder: het eerste shot van de film is de rivier. Het laatste shot is dezelfde rivier, maar met een dam erover. De breuk, hier gesymboliseerd door de dam en door het personage van Zanga, is een sociaal-maatschappelijk gegeven in Afrika, en zeker geen nieuwigheid. De interventie van het externe is immers niet met de kolonisatie begonnen.

Deze breuk is inderdaad een veelvoorkomende achtergrond bij Afrikaanse cinema die ook in Faro, la reine des eaux hernomen wordt. Het is een film die zich afspeelt in het decor van de interventie van de ander, van het Westen, en de gevolgen ervan. In onze niet uit te roeien drang naar nivellering van de verschillende thematieken van Afrikaanse cinema en zijn evoluties, zien we met moeite nog iets anders dan het decor. We zijn op de achtergrond gefocust eerder dan de omgang ermee. We bevredigen onze blik met haar gerichtheid op de kloof tussen traditie en moderniteit, enerzijds omdat we ons eigen conflict tussen conservatisme en progressiviteit eerder op een andere samenleving afgespiegeld willen zien en anderzijds omdat we nog steeds in termen van verschillen blijven denken en de ander in zijn alteriteit willen opsluiten. Omdat we steeds hetzelfde zien (we herhalen onze eigen blik), verwijten we Afrikaanse regisseurs dat ze ?altijd over hetzelfde? films maken, terwijl het vermoeden bestaat dat clichés eerder door ons worden gereproduceerd en geprojecteerd op het scherm.

Zo ook is het laatste shot met de dam over de rivier niet noodzakelijk het happy end dat het publiek er in legt (en die vervolgens aan de regisseur wordt verweten). Zo ook is de protagonist niet per se de eenduidige held die we van een personage maken (waardoor we de regisseur een clichébeeld kunnen verwijten). Misschien staat het dorp wel voor Fort Europa en Zanga als de immigrant die ons in vraag stelt en dus wordt uitgesloten - maar dit idee gaat misschien wat te ver.

Hoe dan ook, Faro, la reine des eaux is een film met een prachtig Malinees decor waarin het uitwendige, de bastaard Zanga, een breuk teweeg brengt in het schijnbaar statische dorpje aan de oever van een rivier. Zanga, het ?storend element? voor het dorp, is voor Salif Traoré niet de schending van de authenticiteit van het dorp, en valt evenmin toe te juichen als belofte van een optimistische toekomst. Het staat niet buiten kijf dat Zanga verantwoordelijk is voor de onrust van Faro, de rivierkoningin; noch benadert men Zanga?s hernieuwingplannen zonder argwaan. Zanga zelf is benomen door contradicties: hij kan het geloof dat hij verwerpt moeilijk verloochenen. Hij weet dat zijn bestaan en sociale erkenning afhangt van de ontdekking van wie zijn vader is. Als hij ? als buitenstaander ? de dorpsoversten er op wijst dat de wereld evolueert terwijl het dorp stilstaat, antwoordt de overste: ?ik zie het probleem niet?.

Salif Traoré werkte samen met Souleymane Cissé, Abderrahmane Sissako en Maurice Kaboré. Maar het resultaat van zijn eigen film, is heel wat afgelikter dan die van zijn meesters. Kwaliteitsvol is Faro zeker; maar zonder ziel die de ontroering opwekt die we van zijn voorgangers gewoon zijn. De esthetiek, verzorgd door een semi-westerse crew, werd gekozen in functie van een Westers publiek. Kortom, ? nog even wachten tot we de realisaties van Salif Traoré auteurscinema kunnen noemen.

Matthias De Groof Helemaal (niet) akkoord? Lees de