Los

Het boek is toch wel beter dan de film. Het is een traditioneel verwijt waar ongeveer negen op de tien boekverfilmingen onder gebukt moeten gaan. Dat die stelling geen absolute wetmatigheid is bewijst de verfilming van Los, de roman van Tom Naegels uit 2005, tot op zekere hoogte. In het geval van een als onverfilmbaar gewaand boek als Los is dat meer dan een gewone verdienste. Wat Jan Verheyen en co. hier afleveren is een behoorlijke krachttoer.

Toen Los enkele jaren geleden verscheen, was het niet meteen een fenomenale bestseller, maar werd het wel alom gewaardeerd en wist het zelfs enkele belangrijke nominaties voor literatuurprijzen in de wacht te slepen. Terecht, want Los is een persoonlijke en erg oprechte roman, die tegelijkertijd zeer maatschappelijk actuele en bijgevolg relevante thema's aansnijdt. Naegels voert zichzelf in het (grotendeels autobiografische) boek op als een jonge, kritische, grootstedelijke journalist uit Antwerpen die in een cruciale fase van zijn leven geconfronteerd wordt met enkele ingrijpende persoonlijke drama's, zoals de breuk met zijn vriendin en de ziekte van zijn grootvader. Daarnaast worstelt hij met maatschappelijke en ethische dilemma's als de multiculturele samenleving en euthanasie.

Wat de roman zo verfrissend en boeiend maakte, zijn de stijl en de benadering van het onderwerp door Naegels. Los is geen prekerig zedenlesje, maar een boek dat pertinente vragen stelt op een ironische en (zelf)relativerende wijze. Vanuit zijn twijfelend karakter probeert de schrijver en columnist elke visie onbevangen te begrijpen en in vraag te stellen. Tegelijkertijd is hij niet te verlegen om de spot te drijven met allerhande vooroordelen en culturele zeden en gebruiken.

Dat Jan Verheyen er in geslaagd is om trouw te blijven aan de geest van het boek en een boeiende film te maken die toch voldoende op zichzelf staat, hadden weinigen van hem verwacht. Naast de genuanceerde thematiek waar menig filmmaker zich al snel in zou verslikken, was er ook de moeilijk te verfilmen narratieve boekstructuur, waarbij de auteur zijn onderwerpen belicht via persoonlijke mijmeringen en bedenkingen. Met dank aan het creatieve gepuzzel van scenarist Bram Renders, die enkele geslaagde en doorgaans niet al te gekunstelde ingrepen doorvoerde. Zo maakte hij van fotograaf en Tom's boezemvriend Jonas een veel centraler personage en bedeelde hem de rol van Sprechhund toe, bij wie Tom zijn hart kan luchten. Ook de verteltechniek waarbij Naegels in de camera kijkt en zich tot het publiek richt werkt wonderwel, al doen sommige uitlatingen nu al wat herkauwd aan.

Waar de film merkelijk wel van het boek verschilt, is de toon. Terwijl Naegels in zijn roman het perfecte midden weet te vinden tussen 'tongue in cheek' en oprechte verbolgenheid over maatschappelijke tekortkomingen of morele onechtvaardigheid, moet het in de film toch duidelijker allemaal wat leutiger en niet te zwaar op de hand blijven. Daar zie je dan toch duidelijk de hand van Jan Verheyen in, die snel (of on-)verteerbaar voer als Team Spirit en Alias op zijn palmares heeft staan en nooit de Vlaamse Dardenne of Loach zal worden. De film verliest daardoor toch wat aan authenticiteit en emotionele draagkracht. Verheyen trekt voluit de humoristische kaart. Het moet gezegd: de grappen zijn vaak geslaagd.

Hoewel Verheyen er voor terugdeinst om zijn film te overladen met ernst, krijgen zijn personages toch nog voldoende body mee om geloofwaardig over te komen. In al hun karikaturaliteit zijn het bijna allemaal goed uitgetekende prototypes die heel herkenbaar lijken, zoals de progressieve grootstedeling, de verzuurde gepensioneerde Belangstemmer en de cynische, zelfgenoegzame hoofdredacteur van een lokale krant - een personage dat er toch nét iets over is. Het helpt natuurlijk wanneer de personages stuk voor stuk vertolkt worden door degelijke acteurs. Vooral Koen De Graeve (Dagen zonder lief en binnenkort ook in Loft en De Helaasheid der dingen) als fotograaf Jonas en Jaak Van Assche als Bompa Bob spelen met een opmerkelijke naturel en de Marokkaanse Sana Mouziane, die in de huid kruipt van de Pakistaanse asielzoekster Nadia, werpt zich op als een revelatie.

Je kunt Jan Verheyen oppervlakkigheid verwijten en hij zal ook nooit de meest vernieuwende cineast worden, maar elke criticaster moet toch toegeven dat de man barst van de gedrevenheid - wat we tijdens een setbezoek ook al konden vaststellen. Die dynamiek straalt ook af op zijn films. Met Los heeft hij dan wel bepaald geen zwaarmoedig en complex pamflet afgeleverd, de film zou wel een groot publiek kunnen aanspreken én aan het denken zetten.

Jonas Rosquin Helemaal (niet) akkoord? Lees de