The Autobiography of Nicolae Ceausescu

Het leven van een (overleden) beroemdheid bevat vaak een grote portie dramatiek die zich makkelijk in een meeslepende film vertaalt. Wat Andrei Uljica met The Autobiography of Nicolae Ceausescu maakte, is van een heel ander kaliber. Hoewel deze film alles meeheeft van een biopic verschilt hij op cruciale punten met zijn Amerikaanse evenknie. Ten eerste is het hoofdpersonage geen bewonderenswaardige held maar wel de dictator die gedurende vijfentwintig jaar Roemenië met ijzeren hand bestuurde. Ten tweede heeft Uljica zelf niks gefilmd maar schetst hij het verhaal door authentieke opnames aan elkaar te monteren. Het levert drie uur film op waarbij drie decennia Roemeense geschiedenis op verrassende wijze tot leven komen.

De film begint en eindigt met beelden van het schijnproces dat het echtpaar Ceausescu eind december 1989 te beurt viel nadat een volksopstand zich tegen hen had gekeerd. Het al even beroemde moment waarop de dictator de controle verliest over de woedende menigte tijdens een speech, wordt evenwel nooit getoond. Dit vormt geen lacune in het scenario. Het concentreert zich volledig op zijn heerschappij en hoogmoed en niet op de val die erop volgt.

Wanneer Gheorghe Gheorghiu-Dej in 1965 sterft als leider van de Roemeense Communistische Partij draagt de dan 47-jarige Ceausescu mee de doodskist tijdens de begrafenis. Hij vat het spreekwoord van de dood en het brood letterlijk op wanneer hij even later de nieuwe sterke man wordt. Aanvankelijk gebruikt hij negentiende-eeuwse recepten om een gevoel van nationale eenheid te creëren. Dramatische tableaux vivants appelleren aan een ‘glorierijk’ Middeleeuws verleden. Later trekt hij volop de kaart van de personencultus wat onvermijdelijk uitmondt in gênant pathetische ensceneringen.

Langzaam maar zeker spreidt hij zijn machtstentakels uit in elke laag van de Roemeense samenleving. Daarbij kan hij rekenen op steun uit de hele communistische wereld. Hij wordt ontvangen door de opeenvolgende Sovjetleiders in Moskou en Mao nodigt hem uit in Peking. Kim Il-Sung trakteert hem in Pyongyang op een stereotiep massaspektakel. Zelf krijgt Ceausescu geregeld regeringsleiders uit het Oostblok over de vloer. Ook het Westen hield hij te vriend. De Gaulle en Nixon nemen het vliegtuig naar Boekarest om er glimlachend handjes te schudden. Op het gazon van het Witte huis krijgt hij niks dan lof uit de mond van president Carter. De kers op de taart komt er wanneer niemand minder dan The Queen hem in Londen met alle egards onthaalt. De analogie met de huidige Westerse leiders die nog niet zo lang geleden het regime van Khadaffi met gelijkaardig eerbetoon alle legitimiteit verschaften, is nooit ver weg.

Drie decennia Roemeense geschiedenis komen op verrassende wijze tot leven.

Ceausescu roept wel meer associaties met illustere collega’s op. In 1984 leggen hij en zijn vrouw Elena de eerste steen van het Paleis van het Volk. Met dit project bereikt hij het toppunt van zijn megalomanie. Wanneer hij tevreden de maquette van het buitenproportionele complex overschouwt, is er nauwelijks een verschil te bemerken met de beelden van Hitler die veertig jaar eerder hetzelfde deed in Berlijn. Uljica lijkt dit ook zo aan te geven door alle geluid weg te filteren waardoor de beelden tot een stomme film verworden. Ook elders past hij deze techniek toe. Opnames van een zorgeloze Nicolae en Elena spelend met de hond in de bergen zijn akelig inwisselbaar met die van Adolf en Eva op het terras van het Arendsnest. De stilte klinkt oorverdovend.

De hele film lang laat Uljica de beelden voor zich spreken en gaat zo elk oordeel uit de weg. Net als de toeschouwer kijkt hij toe hoe Ceausescu doorheen de jaren vervalt in een lachwekkende karikatuur die wuift met het slappe handje. Het is opmerkelijk hoe de regisseur erin slaagt het portret en zelfs de psychologie van een dictator zo gedetailleerd weer te geven louter aan de hand van bestaand beeldmateriaal. Hopelijk inspireert het andere filmmakers om hetzelfde te proberen. De lijst ontspoorde leiders is lang.

Alexander Verstraete Helemaal (niet) akkoord? Lees de