Habemus Papam

Naar alle waarschijnlijkheid gebeurde het reeds halfweg jaren negentig maar officieel was het wachten tot 2 april 2005 vooraleer paus Johannes Paulus II zijn laatste adem uitblies. In zijn jongste film grijpt Nanni Moretti dit pauselijk overlijden als vertrekpunt aan voor een ongerijmde reeks gebeurtenissen in en rond het Vaticaan. In tegenstelling tot kardinaal Ratzinger die bij zijn verkiezing zijn machtsgeile blik amper kon verbergen, bezwijkt de ‘gelukkige’ in Habemus Papam onder de grote druk en weigert zich aan de stad en de wereld te vertonen. Wanneer hij even later uit het Vaticaan ontsnapt, is het hek helemaal van de dam.

Misschien is Moretti een 2Be-kijker want het concept voor zijn film lijkt zo uit het populaire Wat Als? geplukt: wat als de paus geen paus wil zijn? De antwoorden die de regisseur en scenarist op deze hypothetische vraag verzint zijn komisch en lichtvoetig maar nemen bij momenten een filosofische wending waarbij existentiële vraagstukken niet uit de weg gegaan worden. Deze sluipen de paleismuren binnen in het kielzog van een psychoanalyticus (een rol van Moretti zelf) die de Heilige Stoel in allerijl sommeert om de droevige paus te doorgronden. De wetenschapper ziet zijn actieradius danig beperkt aangezien de katholieke leer de menselijke ziel en geest als een en ondeelbaar beschouwt.

De tweespalt tussen ratio en geloof is slechts een van de contrasten die in Habemus Papam de revue passeren. De antithese tussen de beslotenheid van het Vaticaan en de weidsheid van het Rome eromheen speelt evenzeer wanneer de paus de straten van de eeuwige stad afloopt en zich geconfronteerd ziet met de eenvoudige en menselijke aspecten van het leven van alledag. De kardinalen zitten ondertussen letterlijk gevangen achter de muren van het Vaticaan en leggen een omgekeerd evenredige mate aan bekrompen- en wereldvreemdheid aan de dag.

Toch levert de film nooit striemende kritiek op de top of het beleid van de Katholieke Kerk. Hete hangijzers als fraude of kindermisbruik komen niet aan bod. Het verhaal is louter een aangedikte fantasie over wat zich afspeelt achter de gesloten deuren van een uit de hand gelopen conclaaf. In deze context is de stap naar absurditeiten snel gezet. De kardinalen gedragen zich als een bejaarde bende leerlingen, inclusief kwajongensstreken en een soutane als schooluniform. In groep doorstaan ze vlot de vergelijking met een school vissen: als een zich roert, verplaatsen ze zich allemaal. Het is helemaal smullen wanneer ze zich wagen aan een intercontinentale volleybalwedstrijd.

Italiaans is de (logische) voertaal doorheen de film maar toch werd de Franse oudgediende Michel Piccoli als getroebleerde paus gecast. Een onnatuurlijk accent is evenwel nergens te bespeuren. Piccoli speelt de perfecte pontifex. Hij heeft witgrijze haren, zit stevig in het vlees en heeft met 1925 als geboortejaar ook zijn leeftijd mee om een pak authenticiteit in deze rol te leggen. Daarnaast beschikt hij over een aandoenlijk paar treurige ogen waaruit een overvloed aan wanhoop en gemis spreekt. Gaandeweg wordt die voor sereniteit en gelatenheid gewisseld. Het is deze gemoedstoestand die de ontzettende slotscène tot een dijk van een filmmoment maakt.

Alexander Verstraete Helemaal (niet) akkoord? Lees de