Koud in Borgerhout: KUT op de filmset van LOS
De tijd dat de liefhebber van Vlaamse film zich al tevreden mocht stellen met een boerpsalm of een Gaston & Leo- of Urbanus-film per jaar dateert gelukkig al weer van een vorig decennium. Na de dominantie van Hollywoodklonen als De Zaak Alzheimer, Vermist en Windkracht 10 en Studio 100-kindervertier werd er met Ben X nog maar net een film uitgebracht die zowaar een maatschappelijk relevant thema aankaartte en die door massa's scholen als educatief lesmateriaal werd gebruikt.
Met de boekverfilming van LOS zal de cinemabezoeker in de loop van 2008 zelfs overrompeld worden door een bundeling van enkele hete actuele hangijzers als euthanasie, de multiculturele samenleving en media-ethiek. Je zou haast gaan denken dat de sociaal betrokken cinema in onze regionen hoogtijdagen viert, al zal het feit dat veelfilmer Jan Verheyen - die toch niet direct bekend staat om zijn arthouse-imago - op de regisseursstoel zit het enthousiasme van sommigen misschien wat temperen. Onze nieuwsgierigheid was alleszins gewekt en uw K.U.Tsite-redacteur trok dan ook op een kille novemberdag naar de Antwerpse gemeente Borgerhout om er de opnames te verwarmen met zijn aanwezigheid. Een groepje dollende Marokkaanse tieners maakt tot ergernis van enkele omstanders wat kabaal.
Een licht geprikkelde, eveneens Marokkaanse, man van middelbare leeftijd maant de jongeren kordaat tot kalmte aan, wat leidt tot een woordenwisseling en uiteindelijk verglijdt in wat duw- en trekwerk. Een ietwat bezorgde blanke passant die het hele gebeuren heeft gadegeslagen maakt de toevallig aanwezige politieagenten attent op het incidentje, maar de arm der wet haalt er zijn schouders voor op en laat het wat betijen. Hoewel het niet had misstaan in de film en het ongetwijfeld goede cinema zou hebben opgeleverd, zal u deze scène niet te zien krijgen in LOS. Het voorval speelde zich immers hilarisch genoeg naast de camera af.
Geen heilige huisjes
De Antwerpse agenten zijn overigens ook niet geheel toevallig ter plaatse. Ze vertolken een rolletje in de echte scène die die bewuste namiddag wordt opgenomen. Hun niet onbelangrijke taak bestaat erin om een paspoortcontrole uit te voeren bij een groepje allochtone jongeren die net een kleinschalige betoging aan het organiseren zijn tégen discriminerende identiteitscontroles. De enige aanwezige autochtoon in het gezelschap wordt op niet al te zachtaardige wijze aangemaand om zich uit de voeten te maken, terwijl de Marokkaanse oproerkraaiers nog wel wat langer aan de tand worden gevoeld. Zo kennen we onze goeie ouwe Antwerpse flikken weer! Dit kort fragment van hooguit een goeie minuut zou ons een representatief beeld moeten geven van de thematiek, de toon en de stijl die LOS zal bevatten: een als satire verpakte kijk op de hedendaagse multiculturele samenlevingsproblemen die echter vooral grappig en lichtvoetig en zeker niet drammerig of prekerig wil zijn. Ongeveer in de lijn van het veelbekroonde boek van Tom Naegels uit 2005 dus. Op ludieke, soms kwetsbare, maar steeds scherpzinnige en genuanceerde wijze schetst de jonge journalist in deze autobiografische roman een raamvertelling van gebeurtenissen die enkele jaren terug een diepe indruk op hem nalieten en hem met een hoop (zelf)twijfel opzadelden. Vanuit de ik-persoon vertelt de linkse Borgerhoutenaar Naegels hoe zijn progressieve idealen en denkbeelden in conflict komen met de maatschappelijke realiteit wanneer hij ondermeer tot zijn woede, frustratie en ontgoocheling getuige is van de beruchte migrantenrellen van vijf jaar geleden in zijn eigen achtertuin. Daarnaast belicht hij het aftakelingsproces van zijn grootvader die ooit socialist tot in de kist was, maar vandaag enkel nog verzuring uitstraalt en nu niets liever wilt dan zo snel mogelijk echt in de kist te verdwijnen. Tenslotte beschrijft Naegels in een derde nevenverhaal zijn liefdesaffaire met een Pakistaanse asielzoekster die hem de ogen doet openen voor de enorme cultuurverschillen én zijn eigen vooroordelen. Geen heilige huisjes worden gespaard en zowel de kortzichtige, volkse Vlaams Blok-aanhanger, de naïeve linkse wereldverbeteraar als de hypocriete moslimfanaticus ontsnappen niet aan zijn gevatte en in een stevige pot ironie gedrenkte pen.
Another day at the office
De sfeer op de filmset is ontspannen maar zeker niet uitbundig. De stemming die er rond het in typisch herfstige somberheid badende Borgerhoutse pleintje hangt is er eerder een van just another day at the office dan dat er een uiterst gezellige of stressvolle drukte of verwarring heerst. Het team, gaande van acteurs en figuranten tot technische medewerkers lijkt een strak geoliede, perfect op elkaar ingespeelde machine. Alles loopt perfect volgens planning al loopt het tijdsschema lichtjes vertraging op. Voorbij zoevende vliegtuigen afkomstig van of met als bestemming de nabijgelegen luchthaven van Deurne, een verstrooide voorbijganger die achteloos door het beeld passeert of ondeugende jongelui die er lol in scheppen om de opnames te verstoren met hun gejoel; niets weet Jan Verheyen en zijn ploeg echt van hun stuk te brengen. Tussen de takes door is het verzamelen geblazen rond de thermos koffie die een even grote aantrekkingskracht geniet als een plonsbadje tijdens een hittegolf. De figurerende migrantenjongeren keuvelen gezellig met de Antwerpse agenten; een vertederend tafereel, dat ironisch genoeg haaks lijkt te staan op de thematiek van de onoverbrugbare communicatiekloof tussen de verschillende culturen. Bij wijze van noodzakelijke voorafgaande research nam uw KUTsiteredacteur nog eens het boek van Tom Naegels door. Het viel hem op dat de scène die vandaag wordt ingeblikt niet in de oorspronkelijke roman voorkomt. ?Dat klopt?, vertelt producent Peter Bouckaert van het productiehuis MMG ons. ?Hoewel de stijl en de thematiek zullen gerespecteerd worden, zal de film zal zeker geen woordelijke weergave zijn van het boek. Er zullen niet enkel andere of aangepaste fragmenten voorkomen, maar scenarist Bram Renders voerde ook fundamentelere wijzigingen door zoals bijkomende personages.? Een van de opvallendste verschillen draait rond de beruchte migrantenrellen op de Turnhoutsebaan, een cruciale passage uit het boek. Niet enkel werd die scène niet op de Turnhoutsebaan maar in de Berchemse Statiestraat opgenomen, ook gaat er in de film een andere aanleiding dan de racistische moord op Mohammed Achrak aan vooraf. Volgens Peter Bouckaert zijn zulke keuzes om af te wijken van de realiteit niet ingegeven uit angst voor mogelijke verhitte reacties. ?De keuze voor een andere locatie heeft enkel een puur praktische reden. Het is er ons bovendien ook niet om te doen om een correcte historische weergave te geven. Het draait hem rond de universele thematiek uit de roman. Daarom werd ondermeer ook het personage van Abou Djah Djah uit het scenario geschreven en vervangen door een fictieve allochtone oproerkraaier.?
Geen pamfletfilm
Al wie met de verfilming van LOS hoopte op of vreesde voor een kritische, controversiële en taboedoorbrekende prent in de stijl van de films van de gecontesteerde en vermoorde Nederlandse filmmaker Theo Van Gogh lijkt hier alvast aan het verkeerde adres te zijn. ?We hebben niet de intentie om een themafilm, laat staan een pamfletfilm te maken?, verduidelijkt regisseur Jan Verheyen. ?Het ligt niet in onze bedoeling om iemand doelbewust voor het hoofd te stoten. LOS moet vooral een grappige film worden met veel ironie die trouw blijft aan het boek. Om het in genretermen uit te drukken: een serieuze komedie of ?dramedy?. Als de film voer levert voor cafédiscussies of opiniebijdragen in de krant is dat des te beter.? Vooraf heette het boek onverfilmbaar te zijn, voornamelijk omdat het is opgebouwd rond de gedachtestromen van het hoofdpersonage Tom Naegels (vertolkt door Pepijn Caudron die onder andere meespeelde in de tv-seriesDe Kotmadamen Kinderen Van Dewindt en hier zijn filmdebuut maakt). Jan Verheyen belooft ons alvast een hoogst gedurfde stilistische aanpak. ?We hanteren in de film een hoop verschillende stijlen die elk op zich de leefwereld van een bepaald personage moeten weergeven.
Die botsing van stijlen moet de thematiek versterken. Zo zal het personage van de allochtone oproerkraaier Jamal worden voorgesteld via een MTV-achtige videoclip.? We merken op dat daar misschien wel een risico in schuilt om plat op de buik te gaan. Als Jan Verheyen daar instemmend op antwoordt, reageert de persverantwoordelijke die over onze schouders meeluistert oprecht verbouwereerd met ?Allé Jan, wat zegt gij nu? Ge twijfelt er toch niet aan dat het resultaat goed gaat zijn zeker?? Op de set van LOS is duidelijk geen plaats voor twijfel of negatieve gedachten. Tijdens ons gesprek tikt een jonge Marokkaan die in de scène van vandaag figureerde de populaire mediafiguur nonchalant op de schouder. ?Merci hé gast, RESPECT !" "Kijk, dit soort zaken maakt mijn job nu zo aangenaam.Het enthousiasme van die jongeren geeft mij alleen maar meer goesting om er extra hard tegenaan te gaan.? Of de reacties van het bioscooppubliek en de filmpers hem evenveel deugd zullen doen zullen we pas te weten komen na 10 september 2008, wanneer LOS officieel in première zal gaan.