Heaven's Gate

Genre: Western | Duur: 3u39 | 1981 | Release: 1 Januari 1981 | Land: VS | Regie: | Cast: Kris Kristofferson, Christopher Walken, John Hurt, Brad Dourif, Isabelle Huppert, Jeff Bridges, Mickey Rourke

Zoals Bonnie & Clyde het begin was van het glorieuze New Hollywood tijdperk, zo betekende Heaven's Gate daarvan beslist het einde. Meer dan tien jaar lang konden gevierde cineasten zoals Coppola, Friedkin en Scorsese genieten van een haast ongelimiteerde macht en creatieve vrijheid om hun artiestieke wil door te drukken. Op een paar draaidagen of duizenden dollars meer werd er toen niet gekeken. In de razend interessante documentaire Heart Of Darkness, in beeld gebracht door Coppola's partner, zagen we al aan de hand van Apocalypse Now hoe een filmproductie tot een ware nachtmerrie kan uitdraaien, wanneer iemands liefde voor film een ware obsessie wordt. Coppola zei ooit: "Een filmregisseur is een van de laatste dictatoriale posities die vandaag overblijft in een meer en meer democratisch wordende wereld". Voor Michael Cimino's verfilming van Heaven's Gate kan dit gegeven zeker van tel zijn.

Al in 1971 kwam Cimino op de proppen met deze western over de Johnson County oorlog, maar bij gebrek aan bankable acteurs, belande het scenario in de koelkast. Daarop besloot Cimino eerst The Deer Hunter te maken waarmee hij niet alleen overladen werd met prijzen, maar ook het grote vertrouwen van Hollywood voor zich wist te winnen om zijn droomproject te realiseren. Dit bijna blindelings vertrouwen zou hij later schaamteloos misbruiken, misschien wel wetende dat dit zijn laatste film kon zijn voor hij als groot cineast ten onder zou gaan. Cimino, nog het best te vergelijken met het personage van de gehaaide filmregisseur Carl Denham uit King Kong, wist de studiobonzen van United Artists op sluwe wijze te paaien. Zo beloofde hij hen de Gone With The Wind van het westerngenre af te leveren, een film die ongeziene epische allures moest uitstralen.

De regisseur was echter een perfectionist van de ergste soort: uren wachten op de perfecte opstelling van figuranten, de ideale weersomstandigheden of de beste acteernuances. Vijftien tot vijftig takes waren dan ook dagelijkse kost waardoor er op enkele dagen ook maar één shot werd ingeblikt. Cimino was werkelijk geobsedeerd door elk detail dat in beeld kwam en hij nam daar alle tijd voor die hij zich maar kon permitteren. Na een week zat hij al vijf dagen achter op schema want niemand twijfelde aan de man z'n genialiteit. Tenslotte morste Cimino met geld alsof het niets was, denkende dat de film met het grootste kassasucces uit de Amerikaanse geschiedenis alles wel ging terug verdienen. Het budget groeide al gauw van de geraamde 7,5 miljoen dollar tot een slordige 50 miljoen dollar. Een passie voor film groeide al snel uit to een ware decadentie, waarbij hij naar verluidt moedwillig Coppola's rampzalige record aan belichte pellicule voor Apocalypse Now wilde overtreffen. Cimino liet zich door niemand intimideren en hij was onverzettelijk. Het was dan ook onmogelijk om hem te vervangen, aangezien het listig opgemaakte contract hem tot tot de finale montage carte blanche gaf. Uiteindelijk duurden de opnames bijna een jaar. 

Terwijl Cimino zich na de opnames door 220 uur beeldmateriaal of bijna 400 kilometer film een weg moest banen, liet hij alle sloten van de montagecellen vervangen om priemende en afkeurende ogen buiten te houden. Na acht maanden knip -en plakwerk liet hij een vijf en half uur durende ruwe versie van de film zien. De studiobonzen van United Artists, die ondertussen wel Cimino's bloed konden drinken, eisten een beduidend kortere versie. Uiteindelijk kwam de regisseur op de proppen met deze drie uur en een half durende versie maar het verhaal achter de schermen was ondertussen al zo berucht geworden, dat critici Cimino eerder afrekende op zijn slecht imago dan op zijn afgewerkt product. De film flopte dan ook gigantisch en United Artists ging failliet. Alle andere studio’s werden opgeschrikt door de wildste geruchten en namen alle contractuele voorzorgen zodat hen hetzelfde zeker niet kon overkomen. Cimino kon nog met een zeer beperkt budget een aantal films maken meer geen enkel deed het goed aan de kassa's.

In Heaven's Gate staat een driehoeksverhouding centraal tegen de achtergrond van de 19e eeuwse Johnson County oorlog. Terwijl in feite het conflict woede tussen boeren en grootgrondbezitters, heeft Cimino de boeren voor zijn film vervangen door Oost-Europese immigranten. Deze arme immigranten worden door huurlingen vermoord omdat ze, om te kunnen overleven, vee stelen van grootgrondbezitters. De lokale overheid grijpt in en besluit deze immigranten op een dodenlijst te zetten en vervolgens te executeren. Wanneer maarschalk Jim Averill in het dorp aankomt, is hij verontwaardigd over het lot van de immigranten. Hij wendt zich tot zijn geliefde Ella Watson (Huppert), die een bordeel van immigrante vrouwen uitbaat, om haar te waarschuwen. Maar zij is al verloofd met de huurling Nate Champion (Walken). Ella zal moeten kiezen tussen weglopen met Jim of bij Nate blijven met het risico dat ze gedood zal worden. Met de hulp van de hanengevechtenuitbater John Bridges, gespeeld door Jeff Bridges (oh, ironie!), waarschuwt Jim de andere immigranten om zich te wapenen tegen het barbaarse leger van grootgrondbezitters.

Terwijl het Amerikaanse publiek het trage tempo en de lange speelduur niet konden pruimen, werd Heaven's Gate in Europa wel positief onthaald. Cimino sloeg er niet in de klassieker te maken die hij voor ogen had maar levert alsnog een indrukwekkende film af. De gigantische decors, de grote massascènes en het oog voor detail verklaren niet enkel het hoog oplopende budget, maar bevestigen eveneens het vakmanschap van de filmmaker. De westerndorpen bruisen van leven en gebouwen bevatten rokende schoorstenen waardoor een grote authenticiteit ontstaat. Met enkele glansrijke camerabewegingen laat de regisseur de productiewaarde volledig tot zijn recht komen. Cinematograaf Vilmos Zsigmond vult de beelden regelmatig met rook van schoorstenen of opstuivend stof zodat er een lichtspel onstaat die de beelden van een verbluffende diepte voorziet met levendige contrasten. Het levert bovendien ook enkele interessante composities op waarbij personages soms volledig door de rook lijken te worden opgeslokt. De film wordt aangevoerd door een treffende cast. De beeldschone Isabelle Huppert is, ondanks hoogoplopende discussies tussen de studio en Cimino over het wel of niet aannemen van haar rol, een schot in de roos. We zien ook enkele bekende gezichten in bijrollen zoals een jonge John Hurt en Mickey Rourke . Zelfs Willem Dafoe moet ergens in de achtergrond te bespeuren zijn en had aanvankelijk een grotere rol. Dat zijn rol werd ingekort nadat een grapje van de acteur over Cimino slecht werd onthaald, zegt genoeg over de regisseur zijn explosief temperament. Brad Dourif heeft nog een klein rolletje als Oost-Europese immigrant maar hij houdt het bij een lesje overacting (misschien werd die 50e take hem teveel?). 

Al had de film gerust korter gemogen, is Heaven's Gate een onderhoudende film. Het trage tempo geeft je net de kans om je helemaal te laten onderdompelen in de setting van het verhaal. Vooral de immense feestscènes - net zoals in The Deer Hunter begint ook dit relaas met een lange en uitgebreide ceremonie - leveren pure cinema op en voeren je mee in de duizelingwekkende ambiance. De verbluffende scène waarbij er al rolschaatsend wordt gedanst krijgt na verloop van tijd zelfs een bijna meditatief karakter. Cimino brengt het allemaal erg zwierig in beeld om dan weer in alle intimiteit het feest af te sluiten. Een minder geduldige kijker zal misschien meer het gevoel krijgen naar een dansfetish te zitten kijken. Sommige scènes, zoals de eindscène, blijken wel nogal overbodig te zijn. Meer storend nog is dat bepaalde motivaties van personages nooit worden uitgeklaard of bij momenten zelfs ongeloofwaardig en te gestuurd aanvoelen. Hierdoor kan je eveneens vaststellen dat de personages wat meer diepgang hadden verdiend. Tenslotte is de muziek niet altijd even inspirerend. Zo horen we regelmatig een trage accoustische versie van Johann Strauss' The Blue Danube Waltz en dit zorgt bij momenten voor een nogal eentonige klankband.

Maar deze tekortkomingen nemen niet weg dat Heaven's Gate een niet te missen filmervaring biedt die op een druilerige dag een toegewijde beschouwing verdient. Daarbij is de film een interessant stuk filmgeschiedenis die er voor gezorgd heeft dat de koers van de auteurscinema in Hollywood drastisch gewijzigd werd.