The Last Samurai

The Last Samurai speelt zich af aan het einde van het eeuwenoude Shogun-tijdperk, in het begin van de Meiji-Restoratie (1868-69). Onder de Shogun bekleedden de samoerai in dienst van de feodale heren een belangrijke en eervolle plaats in de maatschappij maar in de 19e eeuw wordt het feodale systeem steeds meer vervangen door een centralistisch bestuur waarin de keizer een steeds prominentere rol speelt. Japan stelt zich na een tweehonderd jaar lange isolatie opnieuw open voor het buitenland en de jonge keizer laat zich omringen door westers gezinde adviseurs die lucratieve deals slaan met ambassadeurs uit Europa en de VS. Traditionele haardracht, kledij en het dragen van een zwaard (één van de privileges van de samoerai) worden uit het straatbeeld verbannen en de opstandige samoerai onder leiding van Katsumoto, zijn de laatste anachronismen die een modern regime in de weg lopen.

Om de gevreesde samoerai uit de weg te ruimen betalen de Japanners veel dollars om kapitein Nathan Algren (Tom Cruise) in te huren die in Amerika gelijkaardige succesvolle campagnes geleid heeft tegen de Indianen. Hij zal het Japanse leger opleiden in moderne oorlogstechnieken en hun de langverwachte overwinning op de krijgers van Katsumoto bezorgen. Kapitein Algren beschouwt zichzelf allerminst als een oorlogsheld maar is een cynische, gedesillusioneerde veteraan die net als Katsumoto zijn eigen principes zag voorbijgestoken worden door toenemend kapitalistisch winstbejag. Alcohol is het enige middel om de brandende herinneringen aan zinloze afslachtingen van weerloze indianen te verdrijven en om zijn verslaving te bekostigen verlaagt Algren zich tot het opvoeren van promotie-optredens voor een grote wapenfabrikant. Ook de opdracht overzee heeft als doel de Japanners warm te maken voor een exclusief wapencontract met diezelfde fabrikant.

Reeds in het eerste, overhaaste gevecht wordt het onervaren leger van de keizer ingemaakt door de samoerai en Cruise wordt meegenomen naar hun dorp, diep verscholen in de bergen. Katsumoto is (weliswaar tegen elke samoeraicode in) zo vriendelijk de Cruiser nog in leven te houden omdat hij van hem wat meer zoekt te weten te komen over 'the western way'. En hoewel de dorpelingen aanvankelijk weigerachtig staan tegenover de aanwezigheid van de vijand in hun midden gaan ze hem uiteindelijk aanvaarden en omgekeerd krijgt Cruise gradueel respect voor hun cultuur. Hij leert niet alleen de beginselen van de Japanse taal, de zwaardkunst en de kalligrafie maar komt dankzij de filosofie van de samoerai ('bushido' of 'the way of the warrior') opnieuw in contact met zijn eigen oorspronkelijke eergevoelens.

Dat regisseur Zwick als historicus een bijzondere interesse heeft in de Japanse Meiji-Restoratie en reeds vroeg een voorliefde voor samoeraifilms ontwikkelde is niet uit de lucht gegrepen. Onder invloed van samoerai-grootmeester Akira Kurosawa creëert hij een innerlijk verscheurde, moreel ambigue held, doordrenkt de gehele film met een melancholisch gevoel van wanhoop en respecteert de onvermijdelijkheid van de fatale afloop. Bovendien getuigt de film van een ongelooflijk respect voor Japanse tradities en gevechtskunsten en van enorme bewondering voor de belangrijke plaats die spiritualiteit, poëzie en de natuur innemen in het dagelijks leven. Filosofie en kunst maken evenzeer deel uit van de opleiding van een krijger als de zwaardkunst. Dat Zwick een historicus is laat zich ook merken aan de deskundige aanpak van kostuums, wapens en de schitterende decors. Maar dat Zwick een Hollywoodregisseur is laat zich eveneens merken. Hoewel we 's mans respect en bewondering voor de Japanse cultuur weliswaar niet afkeuren gaat hij Hollywoodsgewijs totaal over the top en creëert niet meer dan het zoveelste zwart/wit beeld dat de rijkdom van de Japanse traditie afzet tegen de boze invloed van het westers kapitalisme. Blijkbaar heeft Zwick het yin en yang principe toch niet zo goed begrepen. Vooral het overbodige semi-happy einde waarin de keizer plots tot inkeer komt en de gesimplificeerde karaktertekening van al wie aan de kant van het geïndustrialiseerde westen staat, zorgen ervoor dat de film een potentieel krachtige boodschap inruilt voor zinloze nostalgie.

Bovendien kan elk zinnig mens niet voorbij de prangende vraag die het hele project reeds bij voorbaat erg twijfelachtig maakt. What the hell heeft Cruise met de laatste samoerai te maken? Als Zwick dan toch zo geïnteresseerd is in de Japanse Meiji-periode en als hij op alle vlakken historische correctheid nastreeft, waarom creëert hij dan het totaal fictief verhaal van kapitein Algren? Waarom dan absoluut een Amerikaanse held als een prominent figuur in de geschiedenis van Japan voorstellen? Betreft het hier louter een toegeving aan het overwegend blanke Hollywoodpubliek? Of zit hier toch een zweem van Amerikaans imperialisme achter en lijdt de film aan een Dances with Wolves complex, het idee dat enkel de 'white man' de natives kan redden? De film stemt in elk geval verder tot nadenken.... maar los hiervan overstijgt The Last Samurai alle verwachtingen. De schitterende acteerprestaties van Cruise en vooral Ken Watanabe, de visueel verbluffende fotografie en het ijzersterk scenario staan garant voor een resem verdiende oscarnominaties.

Ils Huygens Helemaal (niet) akkoord? Lees de