Osama

Als hevig fan van de Iraanse producties die midden jaren '90 de kop op staken en hun succes verlengden tot na de millenniumwende, keek ik hartstochtelijk uit naar de eerste productie uit buurland Afghanistan. De moslimstaat had (en heeft) zo mogelijk nog meer te lijden (gehad) onder godsdienstterreur dan haar geduchte buur. Waar er in Teheran nog progressieve groeperingen actief zijn (na de laatste verkiezingsslag jammerlijk genoeg fel afgezwakt), lijkt er in het dorre Taliban-land geen plaats voor verzet, of toch geen waardevol weerwerk.

Maar evenzeer als collega Iran, gooien ze het met steun van het 'worldly renowned' Makhmalbaf Film House over de filmboeg. Stillle, poëtisch gemediteerde filmpassie in de overtuiging dat wapens niet nodig zijn en men met pellicule evenveel, zoniet meer, mensen kan treffen en voor de goede zaak winnen. Een politiek geladen film, dus, maar dat zijn ze uit het Midden-Oosten eigenlijk allemaal.

Afghanistan heeft een moeilijke erfenis meegekregen. Totalitarisme, religieuze verstikking en Taliban-terreur. Een ideale manier om dit alles te verwerken is elk aspect van het traumatische verleden omzetten in pure cinemagie. Het begint in de eerste postrevolutieprent al goed, daar verschillende pijnpunten worden aangestipt: de burqa-dracht, armoede en honger, werkeloosheid, trainingskampen, religieuze opvoeding en het voyeurisme dat een politiestaat kenmerkt (briljante beginsequens overigens van een groep betogende vrouwen in burqa die door een patrouille met een waterkanon van het toneel gespoten worden).

Ondanks zoveel onderwerpen geraakt worden, krijg je nergens het gevoel dat Barmak vaag blijft of té hekele problemen wil ontwijken. Hij haalt telkens de juiste argumenten aan en doet dit o.a. met behulp van een schitterende fotografie. Daar komt de samenhang tussen de nagelnieuwe Afghaanse en de klassiekere Iraanse film tot uiting: fotograaf Ghafuri werkte ook al aan Makhmalbaf-producties als 'Kandahar' en 'At 5 in the afternoon'. Die link maakt de beeldpoëzie zeer herkenbaar en bij bepaalde momenten waant men zich in een Makhmalbaf Senior-film (denk vooral aan 'The silence', bijvoorbeeld bij het rituele wassen).

Barmak gebruikt trouwens veruit dezelfde technieken als de Iraanse buren: er wordt gewerkt met amateurs (van de straat of uit weeshuizen geplukt), kinderen staan centraal (het fabelmotief), er is een profetische thematiek, een tragische held en een geruststellend traag ritme voert de boventoon. Als je dan toch pikt, kan je beter goede voorbeelden kiezen. Zelf haalt Barmak buiten Makhmalbaf en Kiarostami (een ander icoon van de Iraanse film, zie bijvoorbeeld "Le vent nous emportera") namen als Tarkovsky ("Soljaris", instant classic, mede dankzij herwerking van Soderbergh in 2002) en Angelopoulos ("Eternity and a day", Gouden Palm in Cannes 1998) aan als belangrijkste inspiratiebron en ankerpunt. Een hoge mate van inter-tekstualiteit is er in de Iraanse cinema ook te vinden, en Afghanistan zal dat voorbeeld vermoedelijk wel volgen. De veelvuldige verwijzingen bieden altijd een enorm verrijkend aspect.

Er is zoals altijd een niet al te ingewikkelde verhaallijn: een weeskindje leeft bij haar moeder en grootmoeder, maar omdat vrouwen niet mogen werken hebben ze geen geld om te overleven. De kleine meid wordt dan in een jongen verkleed en gekapt (de Osama uit de titel; die andere wordt slechts één maal expliciet vermeld) en moet voor het brood op de plank zorgen. Maar in een politiestaat is zulk een travestieactie niet zo makkelijk te verstoppen en als hij/zij gesommeerd wordt voor de opleiding als Taliban-strijder wordt de problematiek nog ernstiger. Haar meisjesstem valt op tussen alle mannelijke collega's, het wantrouwen neemt toe en verstoppen wordt met de dag moeilijker. De dramatische afloop is voorspelbaar, maar daarom niet minder beklijvend.

'Osama' is een film zoals men ze nog maar zelden zien kan: mooi, spannend, beklijvend, lyrisch, trefzeker, politiek geladen, menselijk, onmenselijk (slechts ogenschijnlijk een bizarre symbiose), tragisch, episch en ga zo maar door.

Een uppercut van jewelste, deze Afghaanse nieuweling. In de voorbije eeuw werden er slechts een kleine 50 producties vervaardigd (waarvan een 6-tal door deze Barmak) en in de nieuwe eeuw staat het Afghaanse volk een glorieuze filmtoekomst te wachten. Nu het filmlandschap in Iran een beetje vlakker is geworden, kan de fakkel doorgegeven worden. Met 'Osama' als eerste schot in de roos, lijkt mij dit enkel maar terecht.

Beau Janssens Helemaal (niet) akkoord? Lees de