Saraband

We kunnen met gerust gemoed zeggen: Heil Bergman! De nu 86-jarige Zweed heeft in zijn lange loopbaan menig meesterwerk kunnen voltooien, waaronder de filmadaptie van zijn eigen tv-serie "Scener ur ett äktenskap" (Scènes uit een huwelijksleven). Op het einde van die film scheiden Marianne (Liv Ullman) en Johan (Erland Josephson) na heel wat gehakkel en zien elkaar niet meer. 30 jaar later is Marianne nog steeds huwelijksconsulente, maar is Johan vereenzaamd in zijn kluizenaarsbestaan ergens aan een meertje in een bosrijke omgeving.

Saraband is -voor zowat de eerste keer in Bergmans carrière- simplistisch opgevat: tien delen met telkens één gesprek, bij voorkeur op twee stoelen. In de proloog zien we Marianne een berg foto's doorzoeken. Ze vertelt wat er in de laatste 30 jaar zoal gebeurd is en dat ze eraan denkt Johan terug te gaan opzoeken - wat ze dan ook doet, hoewel de reden haar onduidelijk is. Geheel impulsief monologeert ze in de camera en twijfelt ze vooral. Ze staat aan de terrasdeur en ziet Johan slapen in zijn stoel: als ze terugkeert, is er geen schade aangericht; als ze blijft en praat kan ze het vagevuur ontketenen.

In de tien dialogen die volgen laat Bergman ons het gevoel van spijt, haat, liefde, overbescherming en afzondering zien. Johan leeft al jarenlang op oorlogsvoet met zijn zoon Henrik. Die wacht al eeuwen op de dood van zijn vader en troggelt hem steeds voorschotten op de erfenis af. Henriks dochter Karin is een briljante celliste, maar mag van vaderlief geen degelijker opleiding krijgen, omdat hij na het overlijden van zijn vrouw zijn dochter niet meer kwijt wil.

Bergman levert eens te meer een meesterwerk af: Saraband getuigt van zo'n eenvoud en zulk een perfect afgemeten beelden, dat op meer dan een moment "Fanny Och Alexander" prehistorisch lijkt. De keuze voor dezelfde acteurs als toen is simpelweg magnifiek: die kleine fonkel in de ogen van Josephson en Ullman als ze elkaar aanspreken of -kijken is priceless . Geen enkele andere actrice kan Ullman vervangen: zij alleen straalt als oud-minnares van Bergman en ook moeder van een deel van zijn nageslacht de nodige kracht en autoriteit uit in de rol van bedrogen, belogen en alleen achtergebleven Marianne. Josephson is gepast sec en nukkig, zoals het een kluizenaar past. Het gesprek met zijn zoon ("Jij was geen vader") is beklemmend autobiografisch en vooral bloedstollend stoïcijns geacteerd. De keuze om het leeuwendeel van de fysieke handelingen (bijv. Karin die schreeuwt) off-screen te laten gebeuren zorgt voor nog meer opgericht nekhaar. Slechts enkele keren beweegt de camera. Vormelijke rust en kalmte prevaleren in de psychologische woestenij. De korte scène waarin Marianne haar geïnterneerde dochter bezoekt dient enkel ter onderstreping van de dorheid.

Karin als speelbal van het lot en zoals wel meer Bergman-personages in een strijd verwikkeld met de vaderfiguur; Marianne als doelloos rondlopende vredemaakster en tussenpersoon; Henrik als gebroken man en eveneens met verstoord vaderbeeld; Johan als koppige oude bok. Meer dan vier personages heeft de legendarische Zweed niet nodig om zijn nu wellicht écht laatste film af te werken. Zolang de kans zich nog voordoet, kunnen we enkel aanraden van dit chef d'oeuvre op doek te gaan zien. Want ook al is het oorspronkelijk voor televisie bedoeld, op een reusachtig scherm zal elk geprojecteerd beeld je neersabelen met zijn stille, wondermooie simpliciteit en noordse kracht.

Beau Janssens Helemaal (niet) akkoord? Lees de