Salò o le centoventi giornate di Sodoma

Genre: Horrordrama | Duur: 1u57 | Release: 29 Augustus 2001 | Land: Italië | Regie: Pier Paolo Pasolini | Cast: Paolo Bonacelli, Gorirgio Cataldi, Uberto P. Quintavalle, Aldo Valletti

Het schokkende Salò of de 120 dagen van Sodom van Pier Paolo Pasolini uit 1975 wordt heruitgegeven. Oorspronkelijk bedoeld als metafoor voor de gruwel van het fascisme van de dertiger en veertiger jaren, zit de verkiezingsoverwinning van Berlusconi, Fini en andere Mussolini-adepten hier misschien voor iets tussen.

In de eerste plaats is Salò echter een cinematografische bewerking van de roman "De 120 dagen van Sodom" van de notoire Markies de Sade. Om de Sades lijvige werk te structureren en te synthetiseren gebruikte Pasolini Dante Alighieri's Divina Commedia om de hel voor te stellen. De hel die in de film voorgesteld wordt bestaat uit het voorgeborchte van de hel, waarna drie helcycli worden doorgemaakt; die van de passie, van de stront en van het bloed. De link met het fascisme komt er doordat Pasolini het verhaal laat afspelen in Salò (Italië), een verblijfplaats van Mussolini en doordat vrij duidelijk de overeenkomsten van de Sades horror met de fundamentele kenmerken van fascisme worden aangegeven.

In het voorgeborchte van de hel worden de vier "heren" (de Graaf, de President, de Bisschop en de Magistraat) voorgesteld: welgestelde en almachtige burgers die in staat zijn al hun perverse dromen te realiseren. Ze ontvoeren een hoop jongeren en recruteren vervolgens op zakelijke wijze een kleine twintig daarvan waarop ze al hun fantasieën en lusten kunnen botvieren. Daarna volgen de helcycli die telkens ingeleid worden door een prostituee die daarin "gespecialiseerd" is en haar ervaringen vertelt.

Zodoende wordt begonnen met de cyclus van de passie. Telkens een van de heren zich genoodzaakt voelt de suggestieve passages in de praktijk te brengen, doen ze dat, filosofich becommentarieerd door de andere heren.
De tweede cyclus is die van de stront, die culmineert in een groot banket waarin iedereen zich 'tegoed doet' aan uitwerpselen.
Ten slotte komen we bij de cyclus van het bloed waarin uiteindelijk alle slachtoffers gefolterd en vervolgens op beestachtige wijze afgeslacht worden. In een beurtrol volgt een van de vier heren deze gruwel als een voyeur. Niet voor gevoelige zielen (die hebben trouwens al lang de zaal verlaten), zeker omdat het ontbreken van elk geluid alles nog rauwer maakt.

Salò is niet echt een makkelijke film. Door de een compleet afgebroken wegens walgelijk en immoreel, door de ander de hemel in geprezen vanwege een scherpe aanklacht t.o.v. het fascisme en bovendien vakkundig in beeld gebracht. De aanklacht tegen het fascisme komt inderdaad wel sterk uit de verf. Alle kenmerken worden impliciet en veelal expliciet aangehaald: het anti-liberalisme, elitarisme, autoritarisme, racisme, anti-semitisme en de terreur zijn allemaal aanwezig. De geest van de slachtoffers wordt volledig gedegradeerd en wanneer de ontknoping nadert beginnen ze elkaar allemaal te verklikken....zonder succes voor de eigen persoon; iedereen wordt over de kling gejaagd.

Wat echter stoort is dat door de Sade naar de letter te volgen - Salò is gewoon walgelijk om naar te kijken - de metafoor zijn kracht verliest vanwege het groteske en bijwijlen absurde karakter. Pasolini verklaart: "Le nazisme a commis cet acte de manière grossière, grand-guignolesque, atroce, directe. Mais, depuis [1975], le pouvoir n'a pas changé. Le pouvoir, à présent, au lieu de manipuler les corps à la manière atroce d'Hitler, les manipule d'une autre façon, mais il réussit toujours à les déformer, à en faire de la marchandise". Had het evenwel niet beter geweest die 'autre façon' te belichten; de subtielere aanpak van hedendaagse fascisten (zowel uit 1975 als nu) te ontrafelen en te verbeelden. Bovendien wordt in de film nauwelijks het verzet dat toch wel degelijk bestond, ook in de hoogdagen van fascisme en nazisme, aangehaald, zodat wel een heel donker en weinig hoopvol beeld overblijft.

Het resultaat is een inderdaad onthutsende en schokkende filmische weergave van de gruwel van nazisme en fascisme, maar of dit nu grote, intelligente cinema is, is mij de vraag.