The Spirit of '45

Varda, Scorsese, Godard, Malick, Bertolucci en Kiarostami… Stuk voor stuk rascineasten die ondanks/dankzij hun gezegende leeftijd ontegensprekelijk straf werk blijven afleveren. Geen van hen lijkt er ook maar aan te denken om de camera aan de haak te hangen (surf het web maar eens rond op zoek naar hun geplande projecten, je zal beide armen bewonderend en benieuwd in de lucht zwieren) en geen shot uit hun recentste werk dat niet van het allerhoogste niveau is. Bij dat selecte clubje horen we natuurlijk ook Ken Loach (77) te rekenen, die zijn nieuwste paradepaardje weliswaar vanuit de luie zetel maakte, maar desalniettemin nog steeds met dezelfde branie en standvastigheid de mensheid een sociaal geweten probeert te schoppen.

Met dansende soldaten, confettimeisjes en een bigbandhymne opent The Spirit of ’45 de archiefkasten van Groot-Brittannië post-Wereldoorlog II. Het was immers gedurende die gitzwarte, armoedige luizendagen (de confettisfeer was van korte duur) dat Loach’ geliefde Labour Party voor het eerst voet aan de grond kreeg en het pedestal van smokend socialisme in de Britse aarde werd geslagen, tot Thatcher in 1979 natuurlijk haar zegje kreeg. Aan de hand van uitgekiende en prachtig gerestaureerde archiefbeelden wordt niet enkel van het politieke wezen een portret geschilderd, maar vooral van de working man en zijn donkerblauwe blues. Het is moeilijk om bij die heerlijk korrelige zwart-wit sfeer, die de nationalisering van spoorwegen en mijnen toont, niet overmand te worden door een vleugje nostalgie of besmet te raken door die prille hoop van een herenigd land. Soms trekt Loach’ grimgrauwe archiefmateriaal een wereld open die aan de humanistische fotografie van Izis Bidermanas en W. Eugene Smith doet denken. Alle hoop en miserie gevat in een enkel beeld. En de cineast als verzamelaar en arrangeur van die beelden, meer hoeft dat soms niet te zijn.

Het is dan ook jammer dat deze lekker oubollige cinéma vérité stijl voortdurend wordt onderbroken door enkele vurige maar al bij al overbodige talking heads. Natuurlijk scheppen ze heel wat informatie in de film, maar echte cinema levert het niet op. Onvermijdelijk kom je tijdens het bezinkingsproces van The Spirit of ’45 tot een vergelijking met het onvolprezen Of Time and the City. Want ook Terence Davies overgoot zijn archivarische elegie over Liverpool met dezelfde melancholische saus en ook hij dikte het geheel aan met een begeleidende commentaarstem. Maar waar pamfletsocialist Loach zich beperkt tot duiding via getuigenissen, graaft filmpoëet Davies aan de hand van zijn persoonlijke herinneringen in het collectieve geheugen en doorzoekt hij met zijn eigen stem een prozaïsche goudmijn. Daarmee vergeleken is The Spirit of ’45 eerder een prima Canvas documentaire; informatief maar ook een tikje duf.

Of hoe armoede soms meedogenloos mooi kan zijn.

Pas in het laatste kwartier van zijn documentaire geeft Loach zijn mooiste vondst prijs. Nadat Thatcher de hele nationale industrie heeft geprivatiseerd - British Railways liet ontsporen door een bittere opbodstrijd en de ziektezorg aan de nukken van multimiljonairs overliet -, stonden afgedankte mijnwerkers met het dreigende bankroet aan de gesloten poorten van hun mijn. Velen riepen op tot protest en werden hardhandig gemuilkorfd, de beelden kent u ongetwijfeld. Maar sommigen struinden de gure stranden van de Britse Westkust af, met een grote spaan zoekend naar god weet wat in de schuimkoppen van de zee. De schoonheid van deze simpele beelden doet een beetje denken aan Antonioni’s Gente del Po, knap gefotografeerd en vanop afstand observerend. Of hoe armoede soms meedogenloos mooi kan zijn.

Ruben Vandersteen Helemaal (niet) akkoord? Lees de