Etre et avoir

Als er een ervaring is waarover haast iedereen kan meespreken, is het wel naar school gaan. Wie heeft er niet ooit eens gesukkeld met sommen of ruzie gemaakt met klasgenootjes? Documentairemaker Nicholas Philibert volgde een jaar lang de dagelijkse beslommeringen van een plattelandsschooltje in het idyllische Auvergne, gelegen in een Franse landbouwstreek. 'Etre et Avoir' kende wegens die herkenbaarheid dan ook een groot succes in thuisland Frankrijk, wat erg ongewoon is voor een documentaire.

In 'Etre et Avoir' staat een schooltje als collectief (een constante in het werk van Philibert) centraal. Het enige personeelslid van de school, een leerkracht die de pensioenleeftijd nadert, moet aan een vijftiental kinderen van diverse leeftijden tegelijk lesgeven. De kinderen, haast allemaal opgroeiend in landbouwgezinnen, hebben in de loop der jaren een soort gezin gevormd met hun energieke meester als enige ouder. Ondanks de ruzietjes, de luiheid of verstrooidheid van sommige kinderen en de soms moeizame vooruitgang van zijn pupillen, blijft hij er elke dag flink tegenaan gaan.

Wanneer de film aanvangt is het winter en staan sommigen leerlingen voor een zwaar jaar. De kleintjes moeten leren lezen en schrijven, de oudsten moeten alles op alles zetten om over te mogen gaan naar de middelbare school. De makers van de film zijn vrijwel onzichtbaar. Er is enkel sprake van pure registratie van het doen en laten van de meester en zijn leerlingen. Er gebeurt op het eerste zicht dan ook niets bijzonders, maar na een kwartier al stel je vast dat je van de meeste kinderen de naam al kent, en dat die enkele scènes je al een mooi beeld hebben doen vormen van alle personages.
Er is soms niet veel nodig om de kijker in de ban te houden. Eén van de eerste scènes toont ons niet meer dan twee schildpadden die door de klas wandelen, maar je bent al verkocht.

'Etre et Avoir' is natuurlijk niet de eerste film die ons op de poëzie van het dagelijks leven wijst, maar zoals dat hier met het schoolleven gebeurt, is toch wel erg verfrissend. De makers nemen alle moeite om het verhaal zo filmisch mogelijk in beeld te brengen. Er worden bv. enkel vaste camera's gebruikt om een typisch 'Jambers'-stijltje te vermijden, er klinkt toepasselijke achtergrondmuziek, de geluidsopnames zijn perfect, ... Toch begaan de makers een doodzonde door de meester na meer dan een uur, voor de camera te laten plaats nemen en hem te interviewen. Een noodzakelijk kwaad wellicht, want tot dan toe zijn we eigenlijk bitter weinig over de man te weten gekomen.
Ook iets minder fraai wordt het wanneer manipulaties van de regisseur beginnen door te schemeren. Zo vertelt de meester iets té plots over zijn pensioen om het spontaan te noemen. Maar eigenlijk geeft dat niet. Het vervolg van de scène toont ons immers op een tragikomische wijze het besef van de leerlingen dat hun meester nog een leven buiten de school heeft.

Enkel later in de film, wanneer de meester met een jongen over diens zieke vader praat, en de knaap in huilen uitbarst, valt de manipulatie echter grotesk te noemen.
Gelukkig wordt de draad weer opgepakt en leidt de film ons naar het einde van het schooljaar. Intussen zijn nog tal van hartverwarmende, tragische en grappige situaties de revue gepasseerd. Een jongetje maakt zijn huiswerk aan de keukentafel, met de hele familie als steun om zich heen, een 12-jarig meisje praat nooit omdat ze daar geen zin in heeft, een moeder vraagt zich af of ze haar kinderen op de juiste manier helpt, een picknick met de klas ergens op het paradijselijke platteland wanneer het zomer wordt, enz. Warme cinema.

Herkenbaarheid blijft echter troef nummer één van deze film. Voor wie zelf in het onderwijs werkt, is dat beslist nog meer het geval. 'Etre et Avoir' mag zich zo onbeschaamd de redder van het onderwijsimago noemen. Want al gaat het dan om een piepklein, Frans schooltje, alle situaties en handelingen zijn haast universeel en je kunt niet anders dan bewondering hebben voor de meester die enkel en alleen lijkt te leven voor de kinderen.

Wanneer hij, in de slotscène van de film, met een flinke brok in de keel 'zijn' kinderen vaarwel kust, nam de man in mijn verbeelding dan ook al de proporties van een heilige aan. Dat vergt dus wel wat relativering, maar de essentie van mijn fantasie blijft: 'Etre et Avoir' weet oprecht te raken en bewijst, misschien wel onnodig, maar soit, de schoonheid van de eenvoud.

Sven De Schutter Helemaal (niet) akkoord? Lees de