Picnic At Hanging Rock

Genre: Mysterie | Duur: 1u55 | Release: 8 Augustus 1975 | Land: Australië | Regie: Peter Weir | Cast: Rachel Roberts, Anne-Louise Lambert, Dominic Guard, John Jarratt

Peter Weirs enigszins overkeken meesterwerkje Picnic At Hanging Rock is een film bijzonder rijk aan symbolisme en ambiguïteit, zonder dat het geheel daarom ondoordringbaar hoeft te worden. Elk personage, elke gebeurtenis, locatie en dialoog is thematisch relevant, wat in combinatie met cinematografische finesse en de hypnotizerende panfluitsoundtrack van Gheorghe Zamfir voor een dromerige en narratief gelaagde ervaring zorgt.

Op een snikhete middag in het Australië van 1900 vertrekt een groep meisjes van een Victoriaans college op een picknick naar het ruraal binnenland, of meer specifiek: de Hanging Rock, een echt bestaande, primordiale rotsformatie. Wat begint als een serene excursie in de natuur eindigt in het verdwijnen van drie leerlingen, een gebeurtenis die de personages op verschillende wijzen kwelt voor de rest van de film. Op geen moment krijgen we een expliciete verklaring voor de verdwijning, want parallel aan de hoofdfiguren van het verhaal ligt de verantwoordelijkheid bij ons om betekenis te scheppen in het mysterie.

Één mogelijke interpretatie is dat de film gaat over het einde van het Victoriaans tijdperk en de waanvoorstellingen van de civiele, rationele mens die het era typeerden. Het verhaal speelt zich immers af één jaar voor de dood van koningin Victoria. Kort gezegd lijkt de film te zeggen dat onze instinctieve driften een oneindig meer determinerende kracht zijn dan onze rationele vermogens. Om Freuds bekende en in 1900 nog nieuwe metafoor even te lenen, we worden niet bepaald door het tipje van de ijsberg maar door de grotere irrationele chaos verborgen onder het water van het onderbewuste (hoewel het moet gezegd worden dat Picnic at Hanging Rock dat een bevrijdend eerder dan deprimerend idee lijkt te vinden).  Dat de meisjes dit in het begin al aanvoelen wordt mooi geïllustreerd door hun blijdschap als ze toelating krijgen hun handschoenen af te doen vanwege de warmte (maar pas als ze het collegeterein verlaten hebben!), alsook het contrast tussen de mathematische abstracties van Miss Greta McCraw en de ordeloze rimboe waartussen ze zich bevinden tijdens de picknick. 

Ook significant is dat Picnic at Hanging Rock begint op Valentijn: een dag waar liefde (en bijgevolg lust) door de rijpende geesten van de leerlingen rondspookt. De excursie naar Hanging Rock kan dus de roep van de natuur/het wilde symboliseren. De indoctrinatie van regels en etiquette verliest alle kracht eens de meisjes van het Appleyard college oog in oog komen te staan met hun biologische imperatieven. De verdwijning van de meisjes lijkt op een metaforische manier weer te geven dat ze het Victoriaans paradigma verlaten hebben voor een meer natuurlijke opvatting van de mens en zijn plaats in het universum.

De rest van de film bestaat uit de overblijvende personages die zich moeten verzoenen met het verdwijnen van wat ooit als absolute waarheden aanzien werden. Mrs. Appleyard bijvoorbeeld, wiens college en personage het Victoriaans instituut symboliseert, woedt dat sommige studenten het college verlaten hebben vanwege de gebeurtenissen bij Hanging Rock en vreest dat zij niet de enigen zullen zijn. Met andere woorden, het verdwijnen van de meisjes was de aanzetting tot het afbreken van de Victoriaans ideologie. Anderen zullen volgen in hun voetstappen, in het besef dat het Victoriaans mensbeeld een ontkenning van onze natuur inhoudt. Appleyard kan ondanks al haar pogingen het instituut niet redden, wat ze voor het eerst ten volle beseft in de scène waar ze in zwarte begrafeniskleren leeg voor zich uit staart; ze rouwt de dood van een era.

Het contrast tussen Michael Fitzhubert en Albert Crundal is ook thematisch onthullend. Omdat de eerste nog lijdt aan de waanbeelden van zijn tijd en cultuur begint hij een obsessieve zoektocht naar de verdwenen meisjes- hij kan simpelweg niet accepteren dat ze de ideologie die hij altijd als vanzelfsprekend zag verlaten hebben, en maakt een wanhopige poging ze terug te brengen. Albert daarentegen is een Australiër die nooit het Victoriaans wereldbeeld van Michael gedeeld heeft en is dus meer in harmonie met zijn natuurlijke instincten. Op een gegeven moment zegt hij tegen Michael, na een opmerking gemaakt te hebben over Mirandas benen, dat hij maar zegt wat Michael reeds dacht. Mannen zijn overal hetzelfde wanneer het gaat over seksuele lust, en gelijk heeft hij. Tegen het einde van de film hebben Michael en Albert een hechtere band dan in het begin; in hun eerste gezamenlijke scène staan ze van op een ongemakkelijke afstand met elkaar te converseren, maar naarmate het verhaal ontvouwt worden ze een team in hun zoektocht naar de verdwenen studentes (iets dat Albert doet omdat hij een deftig mens is, wellicht niet in een poging gebroken idealen te doen herleven). Deze evolutie loopt parallel aan Michaels en de mensheid in het algemeen hun verzoening met de menselijke natuur- een proces dat men begint tegen het einde van de film maar in elk geval nog niet vervolledigt.

Een ander belangrijk aspect van Albert: hij is een weeskind. Dit symboliseert op een manier wat we vorige paragraaf al vermeldden: dat hij nooit onderworpen is geweest aan het matriarchale doctrine van koningin Victoria, die tijdens haar heerschappij immers als een moederfiguur werd gezien door het Britse volk. Daarom deelt hij dus de waanbeelden van de Britse personages niet, iets dat twee andere Australische bedienden - Miss Lumley en Tom - ook niet doen. Meer zelfs, ze zijn veelbetekenend de enige twee personages met een zowel emotioneel als seksueel bevredigende relatie.

Een tweede weeskind in de film is Sara, wel een student aan het Appleyard college maar niet toevallig het enige lid van de institutie die zich niet kan schikken naar de eisen van haar leerkrachten. Wanneer Mrs. Appleyard haar vertelt dat ze de school zal moeten verlaten vanwege financiële redenen verwachten we ontsteltenis te zien vanuit haar kant, maar onverwacht begint ze subtiel te grijnzen. Net als Albert heeft ze de Victoriaanse levensstijl nooit werkelijk eigen gemaakt, wat op zich ook verklaart waarom Miranda - die een soort "leider" leek te zijn van het vermissend drietal - haar enige vriendin was. (Kleine spoiler: Dat gezegd zijnde wordt het wel moeilijk haar latere zelfmoord te interpreteren, want ze leek blij de school te mogen verlaten. Grijnsde ze misschien voor een andere reden? De scène vlak na haar overlijden is degene waar Mrs. Appleyard in het niets tuurt- impliceert dit dat ze al op de hoogte was van Sara haar dood? Indien ja, hoe? Of was ze misschien verantwoordelijk? We weten het ook niet.)

En waarom wordt Irma teruggevonen en naar het college teruggebracht? Een vroegere scène biedt een mogelijke verklaring. Wanneer men aan Miranda vraagt hoe laat het is antwoordt ze dat ze haar uurwerk niet meer draagt, omdat ze het getik ervan boven het kloppen van haar hart niet kan verdragen. Dit impliceert dat ze reeds één is geworden met haar instincten en een mechanistisch, technologisch en unilateraal rationeel uitzicht op het leven ontkent. Irma daarentegen zegt dat ze zo'n prachtig horloge als dat van Miranda de hele dag zou dragen, zelfs in bad- suggererend dus dat ze de wereld en haar seksualiteit nog steeds bekijkt door een onnatuurlijke lens. Bij Hanging Rock kwam ze oog in oog te staan met haar natuurlijke driften en hoewel ze zich tijdelijk verleid voelde, kon ze uiteindelijk niet tot vrede komen met haar aard, waarna ze het Victoriaans paradigma opnieuw toetrad. De ervaring heeft haar echter wel voor altijd verandert, en gebaseerd op haar droeve verschijning lijkt haar wederkeer naar oude ideeën angst eerder dan overtuiging als basis te hebben.

Al het bovenstaande is alvast één interpretatie. Men kan Picnic At Hanging Rock vanwege de Australische setting en het tijdperk waarin het zich afspeelt wellicht ook van een postkoloniaal perspectief bekijken, wat nog meer eens de complexiteit van deze prent illustreert. Als er iets van kritiek te vellen valt is dat de etherische en inderdaad bijna mystieke eerste acte het hoogtepunt van de film vormt, maar Picnic At Hanging Rock blijft door en door een fascinerende tour de force van geïnspireerde regie en verhaalvertelling.