Modern Times

Wat valt er in hemelsnaam nog te zeggen over zo'n mijlpaal in de filmgeschiedenis als Modern Times? Iedereen kent bijvoorbeeld wel de beelden van Charlie Chaplin die tussen de tandwielen van een immense fabrieksmachine terechtkomt. Deze verplichte klassieker is nu in een gerestaureerde versie te zien (waarbij maar liefst 126 000 door de tijd aangetaste frames digitaal gecorrigeerd werden) en deze gelegenheid mag iemand die zich een echte filmliefhebber noemt zeker niet aan zich laten voorbijgaan. Al was het maar omdat deze film de laatste verschijning vertoont van de vagebond (de figuur die Chaplin wereldberoemd maakte - en nog steeds één van de meest universeel herkende beelden van een fictioneel personage in de geschiedenis van de kunst is) en omdat het algemeen aanvaard wordt als zijn laatste stille pantomime prent, hoewel er hier en daar toch wat gesproken dialoog en functionele muziek in zit.

Modern Times is in de eerste plaats een bijzonder grappige aanklacht tegen de excessen van een depersonaliserend moderniseringsproces. Het is een historisch monument zonder weerga van de nasleep van de Grote Depressie waarin industriële automatisering samenviel met gigantische werkloosheid en massale menselijke ellende. Het grote genie Chaplin, die een kansarme jeugd gekend had, hield zich immers zeer sterk bezig met de sociale en economische problemen van zijn tijd: "Unemployment is the vital question... Machinery should benefit mankind. It should not spell tragedy and throw it out of work". In die zin kan Modern Times zonder twijfel bekeken worden als één van de meest gedurfde sociaal geëngageerde documentaires ooit waarin de kritische kanttekeningen getransformeerd worden tot komische kluchten.

De film opent bij de vagebond die onophoudelijk schroeven moet vastdraaien op een lopende band en zo vervreemd geraakt van zijn eentonige arbeid dat hij enkele van zijn eigen schroeven begint te verliezen. Nadat hij ontslagen wordt uit het ziekenhuis, belandt hij in de gevangenis omdat de politie hem verkeerdelijk aanziet voor de leider van een syndicale staking. Daar dwarsboomt hij (door onbewust flink wat suiker te eten die vol amfetamines zit) een ontsnappingspoging en wordt hij wegens zijn voorbeeldig gedrag vrijgelaten met een aanbevelingsbrief op zak. De landloper krijgt een baan als nachtwaker van een warenhuis maar verknoeit het opnieuw omdat hij een aantal (ex-collega's) inbrekers aan hun honger laat gehoorzamen. Ondertussen heeft hij een weesmeisje ontmoet dat op de vlucht is voor de lange arm der wet en terwijl hij haar meermaals weet te beschermen tegen nog groter onheil, worden ze verliefd op mekaar. Beiden trachten ze met veel vallen en opstaan het hoofd boven water te houden.

Deze film is niet enkel een aanval op een moderne maatschappij waarin de industriële vooruitgang van het Taylorisme en het Fordisme de kloof tussen rijk en arm verdiept, maar ook een aanval op de lachspieren van de kijker. Het is gewoonweg onmogelijk om onberoerd te blijven bij hilarische scènes als het automatisme van het schroeven draaien, de machinale arbeidersvoeder, de mislukte vluchtpoging uit de nor en de vagebond als zingende ober in de nachtclub. Modern Times is, samen met City Lights (1931) en The Great Dictator (1940), het hoogtepunt uit de carrière van één van de meest geniale grootmeesters van het bewegend beeld en ofschoon de film schatplichtig is aan A nous la Liberté (R. Clair, 1931), blijft het bijna zeventig jaar na datum een ongeëvenaarde en briljante brok pure cinema.

Koen Thiéry Helemaal (niet) akkoord? Lees de