Lost Highway

Lost Highway is na zijn langspeeldebuut Eraserhead ongetwijfeld Lynch' minst toegankelijke film. Het is een desoriënterende trip naar de diepste lagen van het menselijke onderbewuste. Een ongrijpbare puzzel die zich onmogelijk laat navertellen of op een sluitende manier verklaren. Wat bij een aantal recensenten en het grote publiek blijkbaar niet door de beugel kon. Nochtans is dit voor Lynch juist de essentie van cinema: in tegenstelling tot de mathematische aanpak van bijvoorbeeld Peter Greenaway of David Cronenberg, het medium veeleer op een intuïtieve manier benaderen zodat er een dialoog zou ontstaan tussen het individu en het kunstwerk en er bijgevolg oneindig veel ruimte vrijkomt voor interpretatie. Individuele ervaringen maken dat eenzelfde kunstwerk door verschillende mensen nooit op dezelfde manier wordt gezien. Lynch refereert in dit opzicht steeds naar de schilder Edward Hopper, naast Franz Kafka en Francis Bacon een van zijn grote voorbeelden, die vooral aandacht had voor het bevreemdende en onheilspellende karakter van alledaagse Amerikaanse taferelen. De wijze waarop Lynch zijn schildersreputatie in Lost Highway aanwendt, kent zijn gelijke niet. Tijdens het bekijken van de film heb je meer dan eens de indruk naar een bewegend schilderij te staren, maar dan wel aangevuld door de zoals steeds briljante geluidsband. Is Lynch' bezorgdheid om de vormelijke aspecten er misschien de oorzaak van dat hij de rationele en logische opbouw links heeft laten liggen? Eigenlijk niet. Dan zou men voorbijgaan aan zijn unieke vermogen om de verborgen kronkels van de psyche in verontrustende beelden en pijnlijke associaties naar het scherm te vertalen. Lynch geldt nog steeds als de onovertroffen maestro van het onderbewuste. In plaats van je blauw te ergeren aan het verwarrende en onverklaarbare labyrint waarin hij je doet verdwalen, laat je de film het best op je af komen als een droom, of liever, als een bodemloze nachtmerrie. Dan is Lost Highway een van de meest overrompelende kijkervaringen van je leven. De eerste 45 minuten behoren tot de sterkste die de Amerikaanse cinema het jongste decennium heeft voortgebracht. Met een minimum aan middelen - een streepje licht, een schaduw, een geluid - ressorteert Lynch een maximum aan effect. De verontrustende sfeer die hij hiermee opbouwt is vooralsnog ongeëvenaard. We maken kennis met het gehuwde koppel Fred - een jazzmuzikant - en Renee Madison, die een in een vage Spaanse stijl opgetrokken woning betrekken. De relatie tussen beiden is op twee manieren aan spanning onderhevig: enerzijds is er de verdenking van Fred dat zijn vrouw er een minnaar op nahoudt, anderzijds komt de dreiging ook van buitenaf. Op geregelde tijdstippen ontvangen Fred en Renee namelijk mysterieuze videocassettes waaruit blijkt dat iemand hun huis is binnengedrongen en hen heeft gefilmd. Op een cocktailfeestje ontmoet Fred de Mystery Man, een Mephistoliaanse verschijning die beweert dat hij zich op dat moment eveneens bij Fred thuis bevindt. Wanneer Fred met diens gsm naar zijn huis belt, wordt er inderdaad opgenomen door de vreemdeling. Later blijkt er opnieuw een videocassette te zijn toegekomen, waarop ditmaal te zien is hoe Fred met een krankzinnige blik gebogen zit over het versneden lichaam van zijn vrouw. Onmiddellijk daarop wordt hij gearresteerd en ter dood veroordeeld voor de moord op zijn vrouw. In zijn cel valt hij ten prooi aan hoofdpijn en hallucinaties. De volgende morgen is Fred uit zijn cel verdwenen en heeft de garagist Pete Dayton zijn plaats ingenomen. De gevangenisdirectie ziet zich genoodzaakt om bij gebrek aan een verklaring hun 'nieuwe' gevangene vrij te laten Het desoriënterende karakter van Lost Highway is het gevolg van het extreme vertelstandpunt, een tot in het uiterste doorgedreven subjectiviteit. De werkelijkheid wordt volledig benaderd vanuit het standpunt van Fred Madison. Van bij het begin is het duidelijk hoe hij onderhevig is aan waanvoorstellingen en paranoia, waardoor de grens tussen wat echt is of ingebeeld even troebel is voor de kijker, als voor Fred zelf. Dit blijkt reeds uit de eerste scène van de film, waarin iemand aanbelt bij Freds flat met de mededeling dat Dick Laurent dood is. We volgen Fred tot bij het raam, maar er blijkt niemand te zijn. Hiermee wordt duidelijk dat we slechts over dezelfde informatie beschikken als het hoofdpersonage, wat een enorme subjectiviteit tot gevolg heeft, die aangehouden blijft voor de rest van de film. Freds zwakke greep op de realiteit wordt voortdurend ondermijnd door zijn vlucht in een innerlijke wereld. Nochtans ligt ze bij Freds thuiskomt vredig te slapen. Later meent hij zich te herinneren hoe hij zijn vrouw in de club samen met een man naar buiten zag gaan. Of dit in werkelijkheid ook heeft plaatsgehad is maar zeer de vraag. Fred zegt namelijk tijdens een politiebezoek dat hij zich het verleden het liefst op zijn manier herinnert, niet noodzakelijk hoe het gebeuren écht heeft plaatsgehad. De herinnering aan zijn vreemde droom over zijn vrouw (waarin hij haar aanzag als 'iets' anders) en de hallucinante ontmoeting met de Mystery Man sterken het vermoeden van de kijker dat Freds geest vreemde sprongen maakt. De grens tussen het reële en het imaginaire wordt steeds vager. Lost Highway neemt na drie kwartier een radicale wending wanneer een ander hoofdpersonage Fred Madisons plaats inneemt. Van Fred zelf ontbreekt elke spoor. Een wending die elke roep om een logische, rationele verklaring in de kiem smoort. Pete Dayton is een jonge garagist die bij zijn ouders in Van Nuys woont. Zijn vriendin Sheila heeft het voortdurend over de fatale nacht waarin hij op mysterieuze wijze verdween. Pete herinnert zich hier niets van. In de garage maakt hij via de gangster Mr. Eddy, voor wie hij klusjes opknapt, kennis met de blonde femme fatale Alice Wakefield, die hem zoals elke femme fatale dat beoogt te doen in de duisternis meesleurt. Aanvankelijk lijkt het alsof wat volgt dus niets te maken heeft met wat zich in het eerste gedeelte afspeelde. Gaandeweg duiken er echter raakpunten, echo's en verwijzingen naar het eerste verhaal op. Zo raakt Pete de automonteur hevig geprikkeld door een freejazzsessie op de radio, net de muziek die Fred Madison speelt. De blonde en actieve Alice contrasteert hevig met de donkerharige en passieve Renee, maar beide rollen worden wél door Patricia Arquette vertolkt. En wat is de link tussen Mr. Eddy en de zogezegd dode Dick Laurent? Het zijn de eerste signalen waardoor de kijker zich bewust wordt van het mysterieuze verband tussen de personages en hun werelden. Lynch hanteerde in Blue Velvet het oormotief om de twee realiteiten (droom en werkelijheid) van elkaar te onderscheiden, in Lost Highway is dit het Lost Highway-motief. De over een verlaten, met gele lijnen bestreepte weg (de 'Lost Highway') razende camera is een tot vier maal in de film terugkerend motief waarmee Lynch de brug legt naar een andere wereld, zijnde die van Fred of die van Pete. Dit beeld is voor het eerst te zien tijdens de begingeneriek, waarna we worden geïntroduceerd in het universum van Fred Madison. Na zijn veroordeling tot de doodstraf neemt de jonge held Pete Dayton zijn plaats in. In zijn cel wordt Fred gegrepen door een fel blauw licht. Dit beeld gaat over in een subjectieve, over de Lost Highway razende camera die halt houdt bij Pete. De volgende ochtend bevindt deze zich in Freds cel. Na de overval op Andy vlucht hij samen met Alice naar de woestijn. De rit vindt plaats over de Lost Highway, waarna Fred terug Petes plaats overneemt. Aan het eind van de film vlucht deze opnieuw langs de Lost Highway, achternagezeten door de politie. Lost Highway sluit dus op dezelfde manier af dan hij begon, begeleid door David Bowie's 'I'm Deranged'. Hieruit blijkt duidelijk hoe de overgang tussen de twee protagonisten plaatsvindt door middel van het Lost Highway-motief. Doordat dit motief de film opent en hem afsluit, vormt het een circulaire structuur, of nog beter, een ring van Moebius, die Lynch in staat stelt een universum te creëren waarin het conventionele tijdsbegrip is opgeheven. Tegelijkertijd wijst dit op het eindeloze uitzicht van de film, alsof de droom of nachtmerrie eeuwig zou kunnen blijven doorgaan; vanaf de openingsgeneriek is het immers duidelijk dat er nooit een eindbestemming in zicht zal komen. Meer nog dan in gelijk welke andere Lynch-film stellen we ons bij Lost Highway de vraag wat echt is en wat ingebeeld. Hoewel Lynch het steevast vertikt om bij zijn films uitleg te verschaffen, heeft hij voor Lost Highway alvast één tipje van de sluier opgelicht door de film als een psychogene fuga te omschrijven, een begrip dat in deze context refereert naar, om het met de woorden van de Britse criticus E.B. Rhodes te zeggen, "a mental state in which a person is delusional although seemingly fully aware, a state from which he emerges with no memory of his actions. It also involves losing oneself and taking over an entirely new identity." Vanuit deze interpretatie zou de wereld van Pete dus zowel een hallucinatie van Fred kunnen zijn als een angstaanjagende nachtmerrie waarover hij langzamerhand de controle verliest. Vanuit de onvrede waarin Fred leeft met zijn vrouw Renee, die hij van ontrouw verdenkt, creëert hij een nieuwe incarnatie van het object van zijn obsessie: Alice Wakefield als geïdealiseerd droomwezen, het anima-archetype. Hijzelf wordt gereïncarneerd in een eigen ideaalbeeld, de jongere James Dean look-a-like Pete Dayton. Er volgt dan een tweede verhaal, met referenties naar het vorige. Immers, in dromen worden mensen opeens iemand anders, terwijl ze toch één en dezelfde persoon zijn. In dromen kunnen werkelijke gebeurtenissen enigszins vertekend plaatsvinden, en lijken sommige verwikkelingen geheel aan de fantasie ontsproten. Zijn ontmoetingen met de verleidelijke Alice zijn voor Pete echter niet minder catastrofaal dan de pogingen van Fred om het lichaam van zijn vrouw Renee te bezitten. Uiteindelijk neemt Fred terug Petes plaats in, wanneer deze beseft dat Alice evenmin bereikbaar voor hem zal blijven. "You'll never have me", weet ze hem tijdens een adembenemende scène in de woestijn te vertellen. Iets wat Lost Highway omwille van zijn ongrijpbare karakter ons zelf ook voortdurend lijkt toe te fluisteren.

Frank Moens Helemaal (niet) akkoord? Lees de