Santa Sangre

Het hoeft niet te verbazen dat zowel Jodorowsky’s El Topo als The Holy Mountain van een cultstatus genieten. Met hun uitbundige symboliek, mystieke (pseudo)wijsheden en hallucinogene esthetiek hebben ze immers alle ingrediënten om liefhebbers van het psychedelische en krankzinnige te verrukken. Jodorowsky’s meesterwerk is er echter één die in mindere mate tot de arthouse-canon behoort: Santa Sangre, een barokke krachtoer dat eveneens over de voornoemde ingrediënten beschikt maar op zowel inhoudelijk als dramatisch vlak veel sterker in elkaar zit dan de Chileense auteur zijn bekendste films.

Fenix trekt samen zijn ouders rond in het ‘Circus del Gringo’, een decadent en bizar leefmilieu waar hij op jonge leeftijd een diep psychologisch trauma oploopt: wanneer zijn vader overspel pleegt besluit Concha, Fenix’ moeder, wraak te nemen. Ze castreert haar man met zwavelzuur, waarna hij giallo-gewijs haar armen afhakt en zichzelf de keel oversnijdt. Jaren later zit de nu volwassene Fenix opgesloten in een gekkenhuis, althans totdat Concha zonder verklaring opnieuw in het leven van haar zoon verschijnt. Hij trekt in bij zijn moeder en wordt door haar verplicht het leven te ontnemen van alle vrouwen die hem seksueel prikkelen.

Santa Sangre roert verscheidene thema’s aan: vrouwenhaat, ouder-kindrelaties, waanzin. In zijn essentie gaat de film echter over hoe het individu onder religieus fanatisme kan lijden. Vanwege Concha’s bloedrode soutane lijkt ze op het eerste zicht een symbool te zijn voor de duivel, maar eigenlijk personifieert ze een tirannieke god (al kunnen de twee voor Jodorowsky inwisselbaar zijn). Ze is de moeder van Fenix en in die zin zijn schepper. Vandaar ook de naam Concha, die ‘conceptie’ betekent in het Spaans. Je merkt dit echter in eerste instantie aan haar gedrag tegenover Fenix: ze domineert hem ten volle met de onvergeeflijke toorn kenmerkend voor een almachtig despoot.

Telkens als Fenix interesse toont voor het ander geslacht wordt hij door zijn moeder gestraft door de vrouw in kwestie te moeten vermoorden. Het is immers verboden iets of iemand meer lief te hebben dan haarzelf, conform een Oude Testament-achtige god. Op het einde ontdoet Fenix zich van haar controle en evolueert hij naar een geloof dat, gebaseerd op zijn Christushallucinatie, dichter bij dat van Jezus ligt. De kwaliteiten van deze nieuwe god worden overigens belichaamd door zijn jeugdvriendin Alma: liefde, nederigheid en vergeving. Met haar terugkomst openbaart de waarheid zich aan Fenix en beseft hij dat zijn moeder slechts een hersenspinsel is uit zijn getroebleerd onderbewuste.

Concha’s dwingelandij verklaart ook waarom Fenix zijn idool the Invisible Man is. Hij hunkert naar verlossing van zijn moeders gramschap door zichzelf te doen verdwijnen, maar elk experiment om zichzelf onzichtbaar te maken mislukt omdat ze een alwetende en almachtige entiteit is waaraan hij onmogelijk kan ontsnappen. Ze is tenslotte een deel van hemzelf dat hij overal en altijd met zich meedraagt.

'Santa Sangre' is één van de beste films aller tijden.

Andere verhaalelementen die voorheen misschien absurd leken krijgen nu ook een nieuwe dimensie. Concha’s goddelijke status verklaart Fenix’ hallucinatie van een kolossaal serpent dat zijn broek uit kruipt als een weerspiegeling van het schuldgevoel dat zijn vermeende zonden opwekken, en haar mesmeriserende hervertelling van Adam & Eva’s zondeval wordt eveneens veelbetekenend: wat Fenix ook doet, zijn moeder zal hem nooit vergeven omdat een erfzonde inherent in hem aanwezig is. Zijn vader was per slot van rekening een onbeschaamde vrouwenloper.

Al het bovenstaande is althans één interpretatie. Santa Sangre kan bijvoorbeeld ook van een Freudiaans standpunt bezichtigd worden. In die zin is Concha een representatie van het Superego die alle seksuele driften van Fenix verdoemt en hem met strikte idealen belast, terwijl zijn vader een hedonistisch figuur is die alleen interesse heeft voor zijn eigen plezier en geen rekening houdt met de eisen van de buitenwereld. Hij symboliseert met andere woorden het Id. Op jonge leeftijd absorbeerde Fenix het gedrag van beide ouders en bijgevolg bevindt hij zich in een strijd tussen de veeleisende dogmatiek van zijn moeder en de lusten die hij van zijn vader overnam. Fenix' bewustzijn is als het ware in twee gespleten, met alle gevolgen van dien.

Dit tweede uitzichtpunt op de film betekent echter niet dat de éne theorie de andere uitschakelt. De filmmakers waren intelligent genoeg om de mysteries van hun prent in ambiguïteit te verwikkelen.

Santa Sangre is een van die films die simpelweg grossiert in originaliteit. Er valt niets mee te vergelijken. Van het kleurenpalet tot de acteerprestaties tot het thematisch gelaagde verhaal en de verrukelijke poëzie van Jodorowsky’s beelden, het zou misdadig zijn voor filmliefhebbers om dit pareltje ongezien te laten.

Vik Verplanken Helemaal (niet) akkoord? Lees de