Episode 3: Enjoy Poverty

Genre: documentaire | Duur: 1u30 | Release: 20 Mei 2009 | Land: België, Nederland | Regie: Renzo Martens | Cast:

'Armoede is een handelsproduct'. Met die stelling in het achterhoofd trok regisseur Renzo Martens naar Congo. De in Brussel gevestigde Nederlander bezocht er verschillende dorpen, kampen en ziekenhuizen, pootte er de neon-verlichte slogan 'Enjoy Poverty' neer en kwam terug met een gelijknamige documentaire. In het Afrikaanse land praatte hij met de lokale inwoners, maar ook met Westerse artsen, fotografen en goudzoekers. Martens onderzoekt in welke mate er een internationale vraag is naar armoede en welke winst eruit gehaald kan worden - zoals het opduiken van het logo van Unicef op de plastic tenten, de dollars die foto's van stervende kindjes opleveren, de exploitatie van welwillende arbeiders in het opgraven van goud.

Martens speelt in het proces allesbehalve een vlieg op de muur. Hij is geen onzichtbare observator, maar hij interageert en manipuleert en expliciteert zijn eigen inbreng. Martens voert geen vraaggestuurde gesprekken met de Congolezen, maar werpt hen stellingen voor de voeten als 'Jullie moeten de eigen grondstoffen zelf beheren', 'Niets zal voor jou veranderen de komende tien jaar' en 'Aanvaard de armoede en wees gelukkig'. Het klinkt allemaal bijzonder arrogant en brutaal -en dat is het misschien ook- maar Martens lijkt er geen zelfgenoegzaamheid uit te halen. Het zijn geen manipulaties om Martens' stelling te dienen -denk Michael Moore-, maar lijken eerder het doel te hebben het publiek te verwarren en beroeren en zelf nuances te laten vinden. Er zit geen genot of perversie in zijn methode, maar een functie van vuilspeler, en meer dan een functie lijkt het niet. Zoals Martens in een interview stelde, speelt hij een soort personage, niet om mee te werken of toe te kijken, maar om een proces in gang te zetten en dat te tonen als kunstwerk.

Het maakt van Episode 3: Enjoy Poverty alvast een gemakkelijke kijkervaring. Enerzijds kan Martens niet om het tonen van armoede heen (en exploiteert hij die ook enigszins), anderzijds toont hij vanuit een meta-standpunt hoe die armoede, hoe vreemd het ook klinkt, een noodzakelijk onderdeel van een economie is. Niemand komt onschuldig uit de reportage en de regisseur allerminst ('Ik heb altijd al een hang naar ijdelheid gehad'). Deze unieke vorm van film maken, een soort parodie op de documentaire, levert echter wel een zeldzame, maar welkome transparantie en eerlijkheid op.